Ջիբութիի աղբարկղը

«Դպրոցական տառապանք»
Սկիզբը

3

Ուրեմն՝ ես վատ սովորող աշակերտ էի: Մանկությանս տարիներին ամեն երեկո վերադառնում էի տուն այն զգացումով, թե դպրոցն ինձ հետապնդում է: Իմ դասագրքերը խոսում էին ուսուցիչներիս նախատինքի մասին: Եթե ես իմ դասարանի վերջին աշակերտը չէի, ապա նախավերջինն էի (կեցցեմ)։

Սկզբում թվաբանությունից, հետո մաթեմատիկայից էի թույլ, ուղղագրությունից շատ վատ էի, աշխարհագրական տարածքները տեղայնացնելիս և տարեթվեր մտապահելիս ուղեղս համառում էր, օտար լեզուներ սովորել չկարողացա. մի խոսքով, բացարձակ ծույլիկ էի (չսովորած դասեր, չկատարած տնային…)։ Ես տուն էի գալիս ողորմելի արդյունքներով, որոնք ո՛չ երաժտությունը, ո՛չ սպորտը, ոչ էլ ուրիշ մի արտադպրոցական գործունեություն չէին կարող շտկել:

— Դու հասկանո՞ւմ ես: Արդյո՞ք հասկանում ես՝ ինչ քեզ բացատրում եմ:
Չէի հասկանում: Հասկանալու անկարողությունս սկսվել էր հեռավոր մանկությանս տարիներից։ Այդպես էր, ընտանիքումս նույնիսկ առասպել էր հյուսվել այբուբենը սովորելուս ակունքների մասին: Ես միշտ լսել եմ, որ ինձանից մի ամբողջ տարի է պահանջվել a տառը սովորելու համար. a տառը՝ մեկ տարում: Տգիտությանս անապատը սկսվում էր անհաղթահարելի b-ից անդին։
— Մի՛ անհանգստացեք, քսանվեց տարուց նա կատարելապես կտիրապետի այբուբենին,- ծաղրում էր հայրս՝ սեփական անհանգստությունը ցրելու համար: Շատ տարիներ անց, երբ ավարտական դասարանում ես մնացել էի` ձեռքիցս համառորեն փախչող ատեստատն  այնուամենայնիվ ստանալու համար, հայրս ասում էր.
— Մի անհագստացիր, վերջիվերջո նույնիսկ քննությունը կարող է ավտոմատ դառնալ։

Կամ ՝1968 թվականի սեպտեմբերին, երբ ես արդեն ստացել էի բանասիրական ֆակուլտետի շրջանավարտի դիպլոմս.
— Դիպլոմ ստանալու համար հեղափոխություն պետք եղավ, դիսերտացիա պաշտպանելուդ առիթով համաշխարհային պատերազմի՞ սպասենք:

Այս ամենն ասվում էր առանց որևէ չարության: Դա մեր դավադրության ձևն էր: Հայրս ու ես ծիծաղն ընտրեցինք որպես արագ շփման միջոց:

Վերադառնանք իմ առաջին քայլերին: Ես՝ չորս եղբայրներից ամենափոքրս, առանձնահատուկ էի: Ծնողներս առիթ չէին ունեցել մարզվելու ավագ եղբայրներիս վրա, որոնց դպրոցական տարիներն անցել էին բավական հարթ, եթե չասենք՝ փայլուն:

Ես զարմանքի առարկա էի, քանի որ տարիներն անցնում էին՝ առանց դպրոցական բութ վիճակս բարելավելու: «Հավատս չի գալիս»-ը, «Դեռ ուշքի չեմ գալիս»-ը սովորական բացականչություններ էին՝ զուգորդված չափահասների հայացքներով, որոնցում շատ լավ տեսնում էի, որ յուրացման անկարողությունս անսահման հիասթափություն է առաջացնում: Ըստ երևույթին, բոլորն ամեն ինչ ինձանից ավելի արագ էին ըմբռնում:
— Դու կատարյալ բութ ես:

Մի օր ցերեկը՝ դպրոցն ավարտելու տարում (դպրոցն ավարտելու տարիներից մեկը), երբ հայրս ինձ եռանկյունաչափություն էր բացատրում սենյակում, որը նաև մեր գրադարանն էր, մեր շունը կամաց-կամաց տեղավորվեց մեր ետևում գտնվող մահճակալի վրա:
Երբ հայտնաբերեցինք, կոպտորեն վռնդեցինք.
— Դո՛ւրս, գնա՛ տեղդ:
Հինգ րոպե հետո շունը նորից մահճակալի վրա էր: Նա չէր մոռացել բերել իր բազմոցի հին ծածկոցը և պառկել դրա վրա: Համընդհանուր և, իհարկե, արդարացված հիացմունք: Կենդանին կարողացել է միավորել արգելքը մաքրության վերացական գաղափարի հետ և գալ եզրակացության, որ պետք է իր մահճակալը կոկիկ պահել՝ վայելելու համար տերերի հետ լինելը:
Ա˜յ քեզ խելք. իհարկե, սա իսկական դատողություն էր: Այս իրադարձությունը տարիներ ի վեր ընտանեկան զրույցների թեմա դարձավ: Ես ինքս պատահածից դաս քաղեցի, որ նույնիսկ մեր տան շունն ավելի արդյունավետ է մտածում, քան ես: Իհարկե, նրա ականջին փսփսացի.
— Վաղը դու ես լիցեյ գնալու, շողոքորթի՛ մեկը:

4

Միջին տարիքի երկու պարոն զբոսնում են Լուի՝ իրենց մանկության գետի երկայնքով: Երկու եղբայր: Ես և իմ եղբայր Բերնարը: Կես դար առաջ նրանք սուզվում էին այդ թափանցիկ ջրերում: Նրանք լողում էին ծածանաձկների մոտ, որոնց չէր վախեցնում վերջիններիս աղմուկը: Ձկների մտերմությունը կարծելու տեղիք է տալիս, որ այս երջանկությունը հարատև է լինելու: Գետը հոսում էր ժայռերի արանքով: Երբ երկու եղբայրները, մերթ հոսանքի ուղղությամբ լողալով, մերթ ժայռից ժառ դժվարությամբ անցնելով, հասնում էին ծովին, պատահում էր, որ իրար կորցնում էին տեսադաշտից: Իրար գտնելու համար նրանք մատներով սուլել էին սովորել: Երկար սուլոցներ, որոնք անդրադառնում էին ժայռոտ պատերին:

Այսօր ջուրը իջել է, ձկներն անհետացել են, լճացած ու լորձոտ փրփուրը վկայում է բնության դեմ մաքրող նյութերի հաղթանակի մասին։ Մեր մանկությունից մնացել է միայն ճպուռների երգը և արևի ջերմությունը: Եվ հետո, մենք կարողանում ենք մատներով սուլել, ինչպես առաջ, և դեռ ոչ մի անգամ իրար չենք կորցրել:

Բեռնարին տեղեկացնում եմ, որ մտադիր եմ դպրոցին վերաբերող մի գիրք գրել: Ոչ այն դպրոցի, որ գետի պես հարափոփոխ այս հասարակության մեջ փոխվում է, այլ այն ամենի մասին, որ չի փոխվում այս չդադարող կործանման կենտրոնում, հենց այն անփոփոխության մասին, որի մասին երբեք չեմ լսել, որ խոսեն. ծույլիկի, ծնողների և ուսուցիչների ընդհանուր ցավի, դպրոցական այս տառապանքների փոխազդեցության մասին:
— Ծավալուն նախագիծ է… Եվ ինչպե՞ս ես սկսելու:
— Օրինակ՝ քեզ հարցախեղդ անելով։ Ի՞նչ հիշողություններ ես պահպանել, ասենք, օրինակ, մաթեմատիկայից իմ դմբոյության մասին։

Իմ եղբայր Բեռնարը ընտանիքի միակ անդամն էր, որ կարող էր ինձ օգնել դաս սովորելիս, եթե անգամ ես ոստրեի պես փակվեի սենյակումս: Մենք նույն սենյակում էինք քնում մինչև գիշերօթիկ դպրոցի հինգերորդ դասարան ընդունվելս:

— Մաթեմի՞ց: Դե, գիտես՝ ամեն ինչ սկսվեց թվաբանությունից: Մի օր ես քեզ հարցրի՝ ինչ պետք է անել այս կոտորակը: Դու ինձ միանգամից պատասխանեցիր.
— Պետք է բերել ընդհանուր հայտարարի:
Կար միայն մեկ կոտորակ և հետևաբար՝ նաև մեկ հայտարար, բայց դու պնդում էիր.
— Պետք է բերել ընդհանուր հայտարարի:
Ես համառում էի.
— Մի փոքր մտածիր, Դանիել, միայն մեկ կոտորակ կա, ուրեմն նաև մեկ հայտարար: Դու զայրացար ու ասացիր.
-Ուսուցիչն է այդպես ասել. պետք է կոտորակները բերել ընդհանուր հայտարարի:

Երկու պարոնները ծիծաղեցին՝ շարունակելով իրենց զբոսանքը: Այդ ամենը մնացել է հեռու անցյալում: Նրանցից մեկը 25 տարի ուսուցիչ է աշխատել (մոտավորապես 2500 աշակերտ, որոնց մի մասը, ինչպես ասում են, դժվար դատիարակվող): Երկուսն էլ ընտանիքի հայր են: Նրանք էլ են հիմա լսում` «Ուսուցիչն է ասել»: Մոգական խոսք, որը վատ սովորող աշակերտի ամբողջ հույսն է: Ուսուցչի խոսքը կարծես մի գերան է, որից վատ սովորողը բռնվում է գետի հոսանքով դեպի ջրվեժը քշվելիս: Նա կրկնում է այն, ինչ ասել է ուսուցիչը: Ոչ թե նրա համար, որ դա ինչ-որ իմաստ ունի, ոչ թե կանոնը ընդունած լինելու համար, այլ նրա համար, որ որոշ ժամանակով իրեն հանգիստ թողնեն, կամ որ իրեն սիրեն: Ինչ գնով էլ լինի:

— Դպրոցի մասին ևս մեկ գի՞րք: Քի՞չ ես համարում եղածը:
— Դպրոցի մասին չէ: Բոլորը զբաղված են հների ու նորերի անվերջանալի կռիվներով՝ դպրոցական ծրագրեր, այսօվա ու վաղվա դպրոց, վերջինիս հասարակական դերը, նպատակները և այլն: Ոչ, այս գիրքը կլինի ծույլիկի մասին: Մի գիրք` վերջինիս հասկանալ չկարողանալու ցավի ու դրա կողմնակի վնասների մասին:
— Դու այդքան տառապե՞լ ես:
— Կարո՞ղ ես պատմել, թե ինչ ծույլիկ եմ եղել:
— Դու դժգոհում էիր, որ հիշողություն չունես: Այն դասերը, որ ես քեզ ստիպում էի սերտել երեկոյան, գիշերն անհետանում էին: Հաջորդ օրն առավոտյան ոչինչ չէիր հիշում:
— Ճիշտ է: Ինչպես կասեն մերօրյա երիտասարդները, ուղեղս չէր մտնում: Ոչ հասկանում էի, ոչ էլ մտապահում: Ամենադյուրին բառերը կորցնում էին իրենց իմաստը հենց այն պահին, երբ պահանջվում էր դրանք դիտարկել որպես ճանաչողության օբյեկտ: Օրինակ՝ եթե ես պետք է դաս սովորեի Յուրա լեռնազանգվածի մասին (ավելին է, քան օրինակը. սա շատ հստակ հիշողություն է), այս երկվանկանի փոքրիկ բառը վերանում էր՝ կորցնելով իր կապը Ֆրանշ Կոնտեի, Էնի տարածաշրջանի, ժամացույցների արտադրության, խաղողի այգիների, ծխամորճների, բարձրության, կովերի, ձմռան ցրտի, շվեյցարական սահմանի, ալպյան լեռնաշղթայի կամ պարզապես լեռների հետ: Այն այլևս ոչինչ չէր նշանակում:
Ինքս ինձ ասում էի Յուրա՞, Յուրա…. Եվ կրկնում էի այս բառը` առանց հոգնելու, ինպես մի երեխա, որ չի դադարում ծամելուց, ծամել ու կուլ չտալով, կրկնել ու չհասկանալով մինչև համի և իմաստի վերջնական քայքայումը :Ծամել ու կրկնել Jura, Jura, jura, jura, jus, rat, jus, raju ra ju ra jurajurajura, մինչև որ բառը կդառնա անորոշ հնչեղ զանգված, որը զերծ է իմաստի նույնիսկ ամենափոքր նշույլից սպունգանման ուղեղում հարբեցողի ուժեղ աղմուկ…

— Դու պնդում էիր, որ ատում ես մեծատառերը:
— Ախ, այդ սարսափելի ժամապահ մեծատառերը: Ինձ թվում էր, թե մեծատառերը խոյանում են իմ և հատուկ անունների միջև, որպեսզի ինձ արգելեն դրանց գործածումը: Մեծատառով գրված ամեն մի բառ անմիջապես մոռացության էր մատնվում. քաղաքներ, գետեր, պատերազմներ, հերոսներ, պայմանագրեր, բանաստեղծներ, գալակտիկաներ, թեորեմներ… հիշողության արգելք՝ պրկախտ առաջացնող մեծատառերի պատճառով:

— Հերիք է,- բացականչում էր մեծատառը,- մուտքն արգելվում է, սա հատուկ անուն է, դու սրան արժանի չես, դու բութ ես:
— Բութը փոքրատառով է,- ուղղեց Բեռնարը ճանապարհին՝ կողք կողքի քայլելիս: Երկու եղբայր ծիծաղեցինք:

Ավելի ուշ նույն բանը օտար լեզուների հետ եղավ: Չէի կարողանում մտքիցս հանել, որ այն ամենը, ինչ ասվում էր այդ լեզուներով, իմ խելքի բանը չէ:

— Ի՞նչն էր քեզ խանգարում սովորել նոր բառերի ցանկը։
— Անգլերենի բառերը հատուկ անունների նման անըմբռնելի էին …
— Վերջին հաշվով դու հեքիաթ ես հորինում:

Այո, դա ծույլիկներին բնորոշ է։ Նրանք մի շարք պատմություններ են հորինում իրենց ծուլության մասին՝ ես ոչինչ եմ, երբեք ոչինչ չեմ կարողանա, նույնիսկ հարկ չկա փորձելու, ես ձեզ հենց սկզբից ասել եմ, որ դպրոցն ինձ համար չէ: Դպրոցը ծույլերի համար փակ ակումբ է՝ մուտքն արգելվում է: Երբեմն ուսուցիչներից մեկն էր օգնում:

Միջին տարիքի երկու տղամարդ զբոսնում են գետի երկայնքով: Զբոսանքի ավարտին, գլաքարերով և եղեգով շրջապատված ափի մոտ, Բերնարը հարցնում է.
— Հետթռիչքից էլի լա՞վ ես:

Շարունակությունը

Թարգմանություն ֆրանսերենից
Լուսանկարը՝ Book node-ից

Թարգմանիչ՝ Կարինե Թևոսյան

Խմբագիր՝ Հասմիկ Ղազարյան