21-րդ դարի մարտահրավերների պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության կրթական համակարգը բախվում է հիմնաքարային փոփոխությունների անհրաժեշտության հետ։ Ավանդական, միատարր մոտեցումը, որտեղ բոլոր սովորողները պետք է յուրացնեն նույն նյութը նույն ձևաչափով, այլևս չի կարող բավարարել ժամանակակից հասարակության պահանջները։ Անհրաժեշտ է կրթության ուշադրության կենտրոնում դնել սովորողին՝ նրա անհատական կարիքները, հետաքրքրությունները և ներուժը։
Այս մոտեցումներն ընկած են հեղինակային կրթական ծրագրի հիմքում․ծրագիրը հենց այս մոտեցումներով է առաջնորդվել, զարգացել՝ գրանցելով տեսանելի արդյունքներ, ամբարելով հարուստ փորձ։ Այս փորձի ներկայացումն ու տարածումը կարևոր ենք համարում, որովհետև մեր հանրապետությունում այն եզակի է։
ՀՀ հանրակրթության պետական չափորոշիչը, որպես կրթական քաղաքականության հիմնական փաստաթուղթ, իր բովանդակությամբ և դրույթներով նպաստում է այս անցմանը՝ շեշտելով միջառարկայական կապերի, համակարգային մտածողության և սովորողի անհատական ուղու կարևորությունը։ Այս մոտեցման գործնական կիրառությունը՝ մանկավարժական հնարքների և մոտեցումների ամբողջությունը, կտեսնեք <<Մխիթար Սեբաստացի>> կրթահամալիրում։
Երբ ուսումնասիրում ես չափորոշիչը, կարևոր դրույթներ ես առանձնացնում։ ՀՀ հանրակրթության պետական չափորոշիչը սահմանում է ոչ թե առանձին առարկաների կոնկրետ բովանդակություն, այլ սովորողի կողմից յուրացվող կրթական արդյունքներ։ Այս մոտեցումը հիմնաքարային է, քանի որ այն դպրոցներին և ուսուցիչներին տալիս է ակադեմիական ազատություն՝ ընտրելու այն ուղիները, մեթոդները և գործիքները, որոնցով հնարավոր կլինի հասնել նախատեսված արդյունքներին։
Չափորոշիչը հատկապես կարևորում է այնպիսի հմտությունների ձևավորումը, ինչպիսիք են քննադատական և համակարգային մտածողությունը, խնդիրներ լուծելու կարողությունը, հաղորդակցությունը և համագործակցությունը։ Այս ամենը հիմք է հանդիսանում անհատական ուսուցման իրականացման համար, քանի որ պահանջում է ոչ թե մեխանիկական անդրադարձ, այլ գիտելիքի յուրացում և կիրառում՝ սեփական նախասիրությունների ու նպատակների համատեքստում։ 12-րդ դասարանի համար սա առանձնահատուկ կարևորություն ունի, քանի որ սա վերջին փուլն է դպրոցական կրթության և առաջին քայլը դեպի բարձրագույն կրթություն կամ մասնագիտական գործունեություն։
Սակայն խնդիրն այն է, որ 12-րդ դասարանը՝ շտեմարանային իր մոտեցումներով, որի հիմքում անգիրն է ու անգիրի դպրոցը, այլ պահանջներ և իրականություն են բերում։ Դպրոցը դառնում է կապող օղակ անգիրի, կրկնուսույցի միջև։ Շտեմարանային առաջադրանքները մեխանիկական սերտում են ենթադրում, դրանց քիչ մասն է տրամաբանություն կամ այլ հմտությունների առկայություն ենթադրում։ Ուսուցիչը ստիպված է գնալ անգիրի ուսուցման ճանապարհով, որն իրականում հակասում է չափորոշչային սկզբունքներին։ Անպաշտպան, անհասկանալի վիճակում են հայտնվում դպրոցը, ուսուցիչը։ Ուսուցչին չեն տրվում գործիքներ, հմտություններ, ազատություն, որպեսզի կարողանա ազատվել անգիրից, զարգացնի այլ հմտություններ։ Հեղինակային կրթական ծրագրի մոդելի հաջողության գրավականը ստեղծագործ ուսուցչի ստեղծականության մեջ է։ Այստեղ ուսուցիչը կրկնուսույց չէ, որը միակողմանիորեն փոխանցում է տեղեկատվություն, այլ ուղեկցող և մոտիվատոր է։ Նրա հիմնական խնդիրը ոչ թե նյութը «պատմելն» է, այլ ուսումնական պարապմունքի այնպիսի միջավայր ստեղծելը, որտեղ սովորողները դառնում են գիտելիքի ակտիվ հետազոտողներ։
Ստեղծագործ ուսուցիչը կարողանում է իր դասը կազմակերպել այնպես, որ սովորողները շտեմարանային առաջադրանքներին ծանոթանան ոչ որպես պարտադիր բեռ, այլ որպես հետաքրքիր մարտահրավեր։ Նա սովորողներին օգնում է գտնել այն թեմաները, որոնք համապատասխանում են իրենց ներքին հետաքրքրություններին և փորձում է դրանք կապել կյանքի ու իրականության հետ, ստիպում մտածել, հակադրվել, ուսումնասիրել։
12-րդ դասարանի սովորողների համար ստեղծվում է միջավայր, որտեղ նրանք կարող են իրենց համար ընտրել ուղղություններ և աշխատել դրանց շուրջ։ Պարզ է, որ բարդ է սովորողներին կտրել շտեմարանային կաղապարից, կրկնուսուցային անգիրի մեթոդից, բայց անհրաժեշտ է։
Սովորողի ընտրության հնարավորությունն այս համակարգի կարևոր բաղադրիչներից է։
Շտեմարանային առաջադրանքն ուսումնասիրության վերածելը անհատականացված ուսուցման արդյունավետ գործիքներից է, որն էլ հենց փորձարկվում է կրթահամալիրում։ Կրթահամալիրի ստեղծած ազատ միջավայրը, առաջին դասարանից ՏՏ-ի օգտագործումը, 12-րդ դասարանում արդեն սովորողի համար հնարավորություն է խնդիրներն այլ ձևաչափով ընկալելու և մի շարք կարևոր հմտություններ ունենալու։ 12-րդ դասարանում սովորողն արդեն յուրացրել է մեր համակարգի հիմնական մոտեցումները, սովոր է ստեղծագործել, վերլուծել, ուսումնասիրել, սեփական կարծիք արտահայտել։
Իհարկե, սիրով կլրացնեմ հոդվածը՝ ընդգծելով մեդիայի դերը և կրթահամալիրի ստեղծած ազատ միջավայրի ազդեցությունը 12-րդ դասարանցիների հմտությունների ձևավորման վրա։
Այս միջավայրում «շտեմարանային առաջադրանքը» վերաիմաստավորվում է և դառնում սովորողի կողմից ընտրված թեմայով անկախ ուսումնասիրություն։ Սա այլևս լրացուցիչ աշխատանք չէ, այլ անհատական նախագիծ, որի արդյունքը կարող է լինել ուսումնասիրություն, նախագիծ։ Ուսուցչի դերն այստեղ ուղղորդող է․ նա օգնում է ձևակերպել հետազոտական հարցը, առաջարկում է գրականություն, կազմակերպում է քննարկումներ, բանավեճեր։ Այս մոտեցումը թույլ է տալիս սովորողին ոչ միայն խորացնել գիտելիքներն իրեն հետաքրքրող ոլորտում, այլև զարգացնել հետազոտական, վերլուծական, ներկայացման և ինքնակառավարման հմտությունները, որոնք անփոխարինելի են համալսարանական և հետագա կյանքում, նաև՝ ծանոթանալ շտեմարանային առաջադրանքներին։
Մեր առաջարկած այս մոդելը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարելի է չափորոշչային դրույթները վերածել կենսունակ կրթական գործունեության։ Պետական չափորոշիչը սահմանում է «ի՞նչ»-ը (կրթական արդյունքները), իսկ կրթահամալիրը՝ «ինչպե՞ս»-ը (դրանց հասնելու ուղիները)՝ հիմնվելով ստեղծագործ ուսուցչի, մեդիայի և ազատ միջավայրի վրա։
Որպես ուսուցիչ՝ մշակում և փորձարկում եմ այս մոդելը՝ ցույց տալով, որ կրթության արդիականացումը պահանջում է ոչ թե բովանդակության մեխանիկական փոփոխություն, այլ մոտեցման հիմնաքարային վերանայում՝ կենտրոնում դնելով սովորողին, ստեղծականությունը։
Անհատական ուսուցումը, որը հիմնված է ստեղծագործ ուսուցչի ուղղորդման, մեդիայի ինտեգրման և ազատ կրթական միջավայրի ստեղծման վրա, դաստիարակում է ոչ թե գիտելիք «պահեստավորողների», այլ ստեղծագործ, քննադատական մտածողությամբ օժտված, ինքնուրույն սովորելու և խնդիրներ լուծելու կարողություն ունեցող անհատականությունների, որոնք պատրաստ են մարտահրավերների դիմակայել ժամանակակից աշխարհում։
Որպես օրինակ ներկայացնում եմ նախագծային մի փաթեթ, որտեղ կան տարբեր ընդունակություններ, հմտություններ ունեցող սովորողների աշխատանքներ․
- Հակոբյան Ալիսա, Միջնադարյան գրականություն
- Քեթրին Բուդաղյան, Միջնադարյան գրականության ուղերձները
- Դավիթ Մուրադյան, Հայոց ցեղասպանություն․ ուղերձներ
- Գոհար Բարսեղյան, Հայոց ցեղասպանության հետքը
- Նանե Խաչատրյան, Առակագրություն․ ասելիք, ուղերձներ
- Մաքս Սինհա, Հին շրջանի հայ գրականության ուղերձները
- Աշոտ Զոզանյան, Հայ գրերի գյուտ․ մերօրյա վտանգներ
- Սեդա Ստեփանյան, Շտեմարանային էքսկուրս
- Անդրանիկ, Քաջ Նազար
- Արշալույս Էքմեքճի, Միջնադարյան գրականություն, սիմվոլներ
- Գայանե Բալաբանյան, Միջնադարյան գրականություն
- Մարիա Թամրազյան, Գրիգոր Նարեկացի
- Էլեոնոր Պետրոսյան, հնաբանությունների դերը
- Աշոտ Զոզանյան, Լեզվական զարգացման փուլերը
- Մանե Հովհաննիսյան, Նորաբանությունները՝ որպես լեզվի զարգացման կարևոր գործոն
- Գայանե Բալաբանյան, Հայերենի զարգացման փուլերը
- Իրինա Գյուրջինյան, Ժան-Պոլ Սարտր