Կրտսեր դպրոցի սովորողների սովորելու ներքին մոտիվացիայի բարձրացումը լեզվական խաղերի միջոցով

Այլոց փորձի ուսումնասիրություն. մեթոդական մշակում

Իմ աշխատանքային առօրյայում ես հաճախ եմ դիմում խաղային հնարքների՝ լեզվական խաղերի օգտագործմանը, որը մեծապես ակտիվացնում է կրտսեր տարիքի սովորողներին՝ ներգրավելով նրանց այն ամենի մեջ, ինչը կատարվում է ուսումնական պարապմունքի ընթացքում:  Չէ՞ որ սովորողներն ավելի հեշտ են յուրացնում լեզվական հմտությունները, երբ դրանք կիրառվում են խաղային, փոխգործակցային իրավիճակներում։ Այսինքն՝ լեզուն լավագույնս է յուրացվում, երբ այն գործնականորեն օգտագործվում է իրական կամ իրականությանը մոտ իրավիճակներում։ Խաղերը ստեղծում են «իրական շփման» մոդելներ։

Նախադպրոցական և կրտսեր դպրոցական տարիքում խաղը երեխայի մտածողության, երևակայության և հասկացողության հիմնական ձևերից է։ Լեզուն խաղի միջոցով դառնում է կոնկրետ, կիրառելի և հասկանալի։

Խաղերը նաև միավորում են տարբեր տիպի հմտությունների ձեռքբերումները: Օրինակ՝ լեզվական խաղ խաղալով սովորողները ձեռք են բերում ոչ միայն նոր բառապաշար, նոր լեզվական կառույցների իմացություն, այլ նաև՝ միջանձնային սոցիալական հաղորդակցական հմտություններ՝ իրենց դասընկերների հետ խաղային կանոններով շփվելով:

Հոգեբանական առումով լեզվական խաղերը նույնպես դրական ազդեցություն են ունենում: Դրանք առանց որևէ լարումի, նկատելիորեն նվազեցնում են դպրոցական միջավայրում հայտնվելու սթրեսը, որը կրտսեր տարիքի երեխաների մոտ հաճախ է հանդիպում: Նրանք դառնում են անկաշկանդ, ինքնավստահ և համարձակ, քանի որ խաղի ընթացքում դասավանդողը չի ուղղում նրանց լեզվական սխալները: Լեզվական խաղերի միջոցով սովորողները դառնում են ուսուցման գործընթացի ակտիվ մասնակից, ոչ թե պասիվ ունկնդիր։ Խաղային առաջադրանքներում լեզվական նյութը բազմիցս կրկնվում է տարբեր համատեքստերում, ինչի շնորհիվ այն ամրապնդվում է հիշողության մեջ։

Այլոց փորձի իմ այս ուսումնասիրությամբ ես նպատակաուղղված եմ եղել որոնել ու գտնել պարզ և մատչելի շարադրանքներով այնպիսի լեզվական խաղեր, որոնք կօգնեն ինձ, ինչպես նաև կրտսեր դպրոցներում անգլերեն դասավանդող իմ գործընկերներին իրենց ամենօրյա աշխատանքում:       

Ստորև ներկայացնում եմ լեզվական խաղերի մի քանի գործնական օրինակ՝ իրենց լեզվաբանական, մանկավարժական, հոգեբանական և սոցիալական դրական ազդեցություններով: 

Բինգո բառախաղեր (Vocabulary Bingo) – բառային քարտերով խաղ, որոնք սովորողները լրացնում են, երբ լսում են համապատասխան բառը. այս կերպ սովորում են բառեր՝ հետաքրքրական և մասնակցային ձևով:

Vocabulary Bingo խաղի նկարագրությունը․

Նպատակը՝

• Ակտիվացնել և ամրապնդել նոր սովորած բառապաշարը,
• Զարգացնել լսելու, ճանաչելու և արագ արձագանքելու հմտությունները,
• Ստեղծել ուրախ և մրցակցային մթնոլորտ, որն էլ բարձրացնում է մոտիվացիան։

Մասնակիցները՝

• Կրտսեր դպրոցական դասարան (5–20 երեխա)։
• Կարող է իրականացվել նաև փոքր խմբերով։

Անհրաժեշտ նյութեր՝

• Bingo քարտեր՝ 4×4 կամ 5×5 վանդակներով։ Յուրաքանչյուր վանդակում գրված է մեկ բառ (կամ տեղադրված է բառը պատկերող նկար)։
• Բառերի/նկարների քարտեր ուսուցչի համար։
• Գունավոր թղթիկներ՝ վանդակները փակելու համար։

Խաղի ընթացքը՝

1. Պատրաստում
   1. Ուսուցիչն առանձնացնում է դասարանում անցած բառերի ցուցակը:
   2. Դրանից կազմվում են Bingo քարտեր։ Յուրաքանչյուր երեխա ստանում է տարբերակված քարտ։
2. Սկիզբ
   1. Ուսուցիչը պատահական կարգով բարձրաձայն ասում է բառերը (կամ ցույց է տալիս նկարները, կամ կարդում է բառի սահմանումը)։
   2. Երեխաները լսում են և փնտրում համապատասխան բառն իրենց քարտերում։
3. Գործողություն
   1. Եթե բառը կա քարտում, երեխան ծածկում է այն նշիչով՝ գունավոր թղթիկով:
   2. Եթե չկա՝ բաց է թողնում։
4. Հաղթանակի պայմաններ
   1. Հաղթում է այն սովորողը, ով առաջինն է ստանում ուղիղ գիծ (հորիզոնական, ուղղահայաց կամ անկյունագիծ)։
   2. Նա բարձրաձայն ասում է՝ “Bingo!” և կարդում իր գծի բառերը։

Խաղի դրական ազդեցությունները՝

• Լեզվական․ զարգացնում է բառապաշարը, լսողական ընկալումը և արագ ճանաչումը,
• Հոգեբանական․ խաղը ստեղծում է հաճելի և անվախ միջավայր՝ «սխալվելու վախը» նվազում է,
• Սոցիալական․ նպաստում է համագործակցությանը, քանի որ սովորողները միասին են ուրախանում և նույն հետաքրքրությամբ են ուղղորդված:

Խաղային երկխոսություններ (Role-play dialogues) – փոքր դրվագներով դերային խաղեր, օրինակ՝ խանութում կամ մանկական սրճարանում, որտեղ սովորողները օգտագործում են նախօրոք սովորած արտահայտություններ՝ «could I have…?», «thank you» և այլն:

Նպատակը՝

• Զարգացնում է սովորողների հաղորդակցական հմտությունները (speaking, listening, interaction),
• Օգնում է սովորել և կիրառել բառապաշարն ու արտահայտությունները «իրական կյանքի» իրավիճակներում,
• Խթանում է ստեղծագործական մտածողությունը և համագործակցությունը։

Այստեղ պետք է նշեմ, որ ես հաճախ եմ օգտագործում այս խաղային մեթոդը: 

Մասնակիցները՝

• 2–6 սովորող (կախված իրավիճակից)։
• Կարող է կազմակերպվել զույգերով կամ փոքր խմբերով։

Անհրաժեշտ նյութեր՝

• Քարտեր կամ նկարներ իրավիճակներով (օրինակ՝ խանութում, հիվանդանոցում, դպրոցում, ճաշարանում)։
• Փոքր ատրիբուտներ (խաղալիք միկրոֆոն, պայուսակ, հագուստի պարագաներ, գնդակ, գիրք, հացաբուլկեղեն և այլն)՝ խաղը ավելի իրական դարձնելու համար։

Խաղի ընթացքը՝

1. Պատրաստում
   1. Ուսուցիչը ընտրում է իրավիճակ՝ ըստ անցած թեմայի (օր․ «At the shop», «At the doctor’s», «At the restaurant», «At school»)։
   2. Տրվում են հիմնական արտահայտությունների օրինակներ, որոնք պետք է օգտագործվեն։
      1. Օրինակ՝ «Can I have…?», «How much is it?», «Here you are», «Thank you».
2. Դերերի բաժանում
   1. Սովորողները ստանում են դերեր (վաճառող–հաճախորդ, ուսուցիչ–սովորող, բժիշկ–հիվանդ, մատուցող–հաճախորդ)։
3. Խաղի իրականացում
   1. Սովորողները սկսում են երկխոսությունը իրենց դերի համաձայն։
   2. Ուսուցիչը հետևում է և, անհրաժեշտության դեպքում, ուղղորդում կամ օգնում։
4. Ներկայացում և քննարկում
   1. Յուրաքանչյուր զույգ կամ խումբ ներկայացնում է իր փոքրիկ տեսարանը։
   2. Դասի վերջում քննարկվում է՝ ով ինչ արտահայտություններ օգտագործեց, ինչ նոր բառեր սովորեցին։

Խաղի օրինակներ՝

Օրինակ 1․ «At the Shop»

• Դերեր՝ վաճառող – գնորդ։
• Արտահայտություններ․
  • Customer: Hello! Can I have some apples, please?
  • Shopkeeper: Sure. Here you are.
  • Customer: How much is it?
  • Shopkeeper: It’s two dollars.
  • Customer: Thank you. Goodbye!

Օրինակ 2․ «At the Doctor’s»

• Դերեր՝ բժիշկ – հիվանդ։
• Արտահայտություններ․
  • Doctor: What’s the matter?
  • Patient: I have a headache.
  • Doctor: You should drink water and rest.
  • Patient: Thank you, doctor.

Օրինակ 3․ «At the Restaurant»

• Դերեր՝ մատուցող – հաճախորդ։
• Արտահայտություններ․
  • Waiter: Good afternoon. What would you like?
  • Customer: I’d like some pizza, please.
  • Waiter: Here you are.
  • Customer: Thank you.

Խաղի դրական ազդեցությունները՝

• Լեզվական․ բառապաշարի և արտահայտությունների գործնական կիրառում,
• Հաղորդակցական․ իրական շփման փորձ, լսելու և պատասխանելու ունակություն,
• Հոգեբանական․ ինքնավստահության բարձրացում, սխալվելու վախի նվազում,
• Սոցիալական․ համագործակցություն և թիմային աշխատանք։

Պատմություններ ստեղծող խաղեր (Story-building games) – երեխաները հերթով ասում կամ գրում են հնչյունը, բառը կամ նախադասությունը՝ օգնելով լեզվական կառուցվածքի ինքնուրույն ստեղծմանը:

Նպատակը՝

• Զարգացնում է սովորողների ստեղծագործական մտածողությունը և երևակայությունը,
• Խթանում է լեզվական ակտիվություն, բառապաշարի և արտահայտությունների գործնական կիրառում,
• Զարգացնում է խմբային համագործակցությունը և լսելու հմտությունները։

Մասնակիցները՝

• Կարող է խաղալ ամբողջ դասարանը՝ փոքր խմբերով կամ զույգերով։

Անհրաժեշտ նյութեր՝

• Քարտեր՝ նկարներով կամ բառերով (կենդանիներ, առարկաներ, վայրեր, գործողություններ)։
• Թղթեր և գունավոր մատիտներ (պատմությունը նաև նկարելու համար, եթե անհրաժեշտ է)։

Խաղի ընթացքը

Տարբերակ 1․ «Մի նախադասություն ես, մի նախադասություն՝ դու»

1. Ուսուցիչը տալիս է առաջին նախադասությունը (օր.՝ “Once upon a time there was a little cat.):
2. Յուրաքանչյուր սովորող իր հերթին ավելացնում է մեկ նախադասություն՝ զարգացնելով պատմությունը։
3. Վերջում ստացվում է զվարճալի և անսպասելի վերջաբանով մի ամբողջական պատմություն։

Օրինակ՝

Նախադասություն առ նախադասություն

• Teacher: Once upon a time there was a small dragon.
• Child 1: He lived in a forest.
• Child 2: One day he met a rabbit.
• Child 3: They wanted to find treasure.
• Child 4: But the treasure was guarded by a giant.
• Child 5: In the end they beat the giant and shared the treasure and became friends.

Տարբերակ 2․ «Պատմություն քարտերից»

1. Յուրաքանչյուր սովորող քաշում է մեկ քարտ (օրինակ՝ նկար է «dog», «castle», «carrot»)։
2. Խումբը պետք է կառուցի պատմություն՝ օգտագործելով քարտերում պատկերված նկարները։
3. Պատմությունը կարող է լինել կարճ երկխոսություն կամ ամբողջական պատմություն։

Պատմություն հարցերով

Ուսուցիչը տալիս է հարցեր․

• Who is the main character?
  • Where does he/she live?
  • What problem does he/she have?
  • How does the story end?

Սովորողները միասին լրացնում են պատասխանները և ստանում պատրաստի պատմություն։

Հարցերով պատմության մեկ այլ օրինակ․

• Who? – A princess.
• Where? – In the mountains.
• Problem? – She lost her crown.
• Solution? – A bird found it and gave it back.
• Ending? – The princess invited the bird to live in the castle.

Խաղի դրական ազդեցությունները՝

• Լեզվական․ զարգացնում է պատմելու և շարադրելու հմտությունները,
• Հոգեբանական․ խթանում է երևակայությունը և ինքնավստահությունը,
• Սոցիալական․ սովորողները սովորում են լսել միմյանց և հարգել հերթը,
• Մոտիվացիոն․ ստացվում են զվարճալի, երբեմն անսպասելի վերջաբանով պատմություններ, որոնք ուրախացնում են բոլորին։

Օգտագործված աղբյուրներ՝

Game-Based Learning in Early Childhood Education

Գիտական հոդված է, որը հիմնավորում է, որ խաղերի միջոցով ուսուցումը ունենում է միջինից բարձր, դրական ազդեցություն կոգնիտիվ, սոցիալական, էմոցիոնալ, մոտիվացիոն և ներգրավվածության ոլորտներում կրտսեր տարիքի սովորողների համար։ Արդյունավետ կերպով զարգացնում են նաև բառապաշարային, տրամաբանական և ուշադրության հմտությունները: ։

Narrative-Centered Learning

Հոդվածում հիմնավորվում է այն, որ խաղերի ուսուցման մոդելներում առանձնակի կարևորություն են ունենում պատմությունների ստեղծումը (Building stories), խնդիրների լուծումը և խաղային միջավայրը, որոնք մեծացնում են ուսուցման արդյունավետությունը և սովորողի մասնակցությունը գործընթացին։