Տարիներ շարունակ հրաժարվել եմ Ավագ դպրոց-վարժարանում գործածելուց Հայաստանի պետական հանրակրթական դպրոցների համար նախատեսված անգլերենի առարկայական դասագրքերը, քանի որ դրանք չեն նպաստում լեզվական հաղորդակցական կարողությունների զարգացմանը, իսկ 2014-2015 ուսումնական տարվա ընթացքում սկսեցի աստիճանաբար հրաժարվել նաև որևէ արտասահմանյան դասագրքից՝ ապավինելով միայն մանկավարժության կառուցողական սկզբունքին, համացանցում առկա անսպառ բովանդակության ազատ ընտրությանը և լեզվի ուսուցման նախագծային ձևին: Ամբողջ տարվա ընթացքում աշխատել եմ պահպանել «Ավագ դպրոցի անգլերենի ընդհանուր և ընտրությամբ դասընթացների ծրագրում» նշված մանկավարժական մոտեցումները:
Նախագծային աշակերտակենտրոն ուսուցում
Ըստ կրթելու և կրթվելու, ուսուցման և ուսանելու, սովորեցնելու և սովորելու ավանդական գործընթացի սովորողին տրվում էր, բացատրվում էր, փոխանցվում էր պատրաստի գիտելիքը և սպասվում էր, որ սովորողը այն «վերադարձներ» գիտելիքների ստուգման ժամանակ: Եթե նա վերադարձնում էր իր ստացածը, համարվում էր, որ գիտելիքն արդեն ձեռք է բերված և այն հիշվելու է իր ամբողջ կյանքի ընթացքում:
Պարտաճանաչ աշակերտն իհարկե սովորում է դասագրքում տպված մի ինչ-որ վեպից հատվածը, ինչքան էլ լինի, որպեսզի կարողանա վերապատմել դասի ընթացքում և ստանալ իր հերթական բարձր գնահատականը, բայց ընդամենը մի քանի օր հետո այդ տեքստն իր բովանդակությամբ ու չօգտագործվող բառապաշարով մոռացվում է: Արդյունքը միայն «սրբության սրբոց» մատյանում նշված բաղձալի գնահատականն է, որը շատ աղոտ ձևով է գնահատում սովորողի գիտելիքներն ու կարողությունները: Կրթական բարեփոխումների հիմնական առանցքը կազմում է անցումը դեպի կառուցողական կրթությանը`աշակերտակենտրոն կրթությանը` ուսուցման խնդիրների և գործընթացի անհատականացմանը: Այս սկզբունքին համապատասխան դասագրքեր դեռ չեն ստեղծվել: Իսկ միգուցե պետք էլ չէ ստեղծել դասագրքեր և բավարարվել միայն ուսուցման գործընթացի կազմակերպմանը վերաբերող դասավանդողների համար ստեղծված ուղեցեւյցներո՞վ: Ուսումը շատ ավելի հետաքրքիր է դառնում, իմաստ է ստանում, երբ սովորողն ինքն է կռահում, ստեղծում և շարադրում այն, ինչը արժանի է իմանալու և անելու: Նախագծային աշակերտակենտրոն ուսուցումը հիմնվում է հենց այս նպատակաուղղվածությանը:
Ինչի՞ց սկսեցի և ինչպե՞ս կազմակերպեցի անգլերենի անդասագիրք նախագծային ուսուցումը Ավագ դպրոց-վարժարանի 11-րդ դասարանում 2014-2015 ուստարում: Նախ պետք է խոստովանեմ, որ նախագծային ուսուցումը կարող է արդյունավետ լինել միայն նոթբուք/նեթբուքով ուսուցման «1+1» ուսումնական միջավայրում, երբ դասասենյակն ապահովված է անխափան ինտերնետային կապով: Սկզբում շատ դժվար էր: Նույնիսկ որոնեցի և համացանցում գտա նման կրթական միջավայրի մարտահրավերները լուսաբանող հոդված, թարգմանեցի այն հայերեն և շատ ուրախացա, որ դրանով հիմնավորվեց իմ առջև ծառացած դժվարությունները: Բայց այդ հոդվածում նահանջ ու հրաժարում կար, ինչը մեր կրթահամալիրում հակացուցված է: Շարունակելով որոնումները` գտա ուսումնական գործընթացի մի արդյունավետ մեթոդ, որը կարող էր զգալիորեն հաղթահարել այդ դժվարությունները: Դա «շրջված դասարանի-flipped class» մեթոդն էր: Շատ հնարավոր է, որ իմ այս հոդվածի ընթերցողները նորից չկարդան այդ թարգմանությունը, ու այդ պատճառով էլ վերահրապարակում եմ դրա վերաբերյալ իմ հետևությունը, որն ավելի ամբողջական է դարձնում իմ այժմյան ասելիքըը:
Ինչու՞ թարգմանեցի Սինֆիա Ջ.Բրեյմի «Շրջելով դասարանը» հոդվածը, որը հրապարակվել է Վանդերբիլթի (Թեննեսիի նահանգ ԱՄՆ) համալսարանի ուսուցման կենտրոնի մեդիա գրադարանի կայքում 2014թ.։
Գրեթե մեկ ուսումնական տարի աշխատելով 1-1 նեթբուքով ուսուցմամբ դասարաններում վերջնակնապես եկա այն եզրակացության, որ պետք է բոլորովին հրաժարվել մեզ այնքան ծանոթ ու հարազատ դարձած և ժամանակի ընթացքում քննություն բռնած մեթոդներից: Օրինակ, հասկացա, որ անօգուտ և ծայրահեղ անարդյունավետ է որևէ նոր նյութ դասարանում բացատրելը, սովորեցնելը, ուսուցողական վարժանքներով ու ֆրոնտալ հարցերով ամրապնդելը և տնային աշխատանք հանձնարարելը: Դասավանդման այս ուսուցչակենտրոն ձևը պահանջում է սովորողների համակ ուշադրություն, ու հենց այդ պատճառով էլ բոլորովին չի արդարացնում իրեն: Ինչպես իշխան Համլետը կասեր, «ավելի ձգող մետաղ կա»` համացանցին միացված նոթբուքերն ու նեթբուքերը. ու այդ դժվար իրավիճակից ելքեր փնտրելու ճանապարհին առաջին անգամ փորձեցի նոր նյութը ներկայացնել իմ բլոգում` առցանց դասերով: Սովորողը նոր նյութի բացատրությունը կարդում է տանը`տրամադրելով դրան իր կարողություններին համապատասխան ժամանակ: Փաստորեն յուրաքանչյուր սովորող ծախսում է այնքան ժամանակ, որքան իրեն անհրաժեշտ է նյութը հասկանալու և յուրացնելու համար: Լեզվական նվազ իրազեկությամբ ու կարողություններով օժտված սովորողն ավելի շատ ժամանակ է ծախսում դրա վրա, քան ավելի մեծ կարողություններ ունեցող սովորողը, և ցանկալի արդյունքը լինում է այն, որ բոլորն են յուրացնում: Հաջորդ օրն արդեն սովորողներն աշխատում են լեզվական նոր կառուցվածքների ամրապնդման վրա յուրաքանչյուրն իր նոթբուքով`նյութի յուրացման իր արագությամբ: Մոտենում եմ սովորողներին, դիտում եմկատարվող աշխատանքը, հարցեր եմ տալիս: Ուսուցումը լրիվ դարձել է աշակերտակենտրոն ու անհատական: Մի քանի օր առաջ պարզեցի, որ դասավանդման այս ձևը անուն ունի` «Flipped-շրջված»: Շրջված է կոչվում, որովհետև այն, ինչը նախկինում արվում էր դասարանում, հիմա արվում է տանը, և այն, ինչը արվում էրտանը, հիմա արվում է դասարանում:
Այս ձևով սկսեցի հաղթահարել լեզվական գիտելիքների ուսուցման դժվարությունները: Նախագծային ուսուցման անցնելու հաջորդ քայլը թեմաների ընտրությունն է:
Նախագծերի թեմաները համապատասխանում են օտար լեզուների առարկայական ծրագրերի թեմաներին` հաշվի առնելով նաև կրթահամալիրի ուսումնական օրացույցի այն կետերը, որոնցով հնարավոր կլինի համալրել ու հարստացնել անգլերենի առարկայական ծրագիրը:
2014-2015 ուսումնական տարվա ընթացքում ընտրվեցին և իրականացվեցին հետևյալ թեմաները՝
Առաջին կիսամյակ
- Մարդկության պատմության ընթացքում եղած ամենակարևոր 10 հայտնագործությունները
- Մեր ձայնը ընդդեմ պատերազմի. Էռնեստ Հեմինգուեյի «Ծերունին կամուրջի մոտ» պատմվածքը կարդալուց հետո
- Զանգվածային լրատվական միջոցներ
- Արդյո՞ք ծնողները լավագույն ուսուցիչներն են
- Ոճիր և պատիժ
- Հանդուրժողականություն
Երկրորդ կիսամյակ
- Երկխոսություն բժշկի հետ
- Կրթական համակարգերը ԱՄՆ-ում, Միացյալ Թագավորությունում և Հայաստանում
- Հայաստանի քաղաքական համակարգը
- Ազգային և կրթահամալիրային տոները Հայաստանում
- Արդյո՞ք միջնակարգ 12-ամյա կրթությունը պետք է պարտադիր լինի:
- Շրջակա միջավայրը և նրա պահպանումը
- Ինչպե՞ս եմ հասկանում ՀՀ Սահմանադրության երկրորդ գլուխը մարդու հիմնարար իրավունքների մասին
Թեմաների այս ցանկից երևում է, որ մի փոքր շեղում է արվել 2014-2015 ուստարվա առարկայական ծրագրում նախանշվածից: Պատճառն այն է, որ լեզվի նախագծային ուսուցումը միշտ էլ կապվում է մեր կյանքում, մեր երկրում ու աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ: Օրինակ, «հանդուրժողականություն» թեմային անդրադարձանք Ֆրանսիայի հայտնի դեպքերից հետո, իսկ Էռնեստ Հեմինգուեյի «Ծերունին կամուրջի մոտ» պատմվածքը մեզ համար շատ արդիական դարձավ սահմանային գծում լարվածությունը մեծանալու պատճառով: Կրթության մասին նոր օրենքը պատճառ դարձավ, որ արագ իրականացնենք «Արդյո՞ք միջնակարգ 12-ամյա կրթությունը պետք է պարտադիր լինի» կարճաժամկետ նախագիծը:
Առաջնային գաղափար
Յուրաքանչյուր թեմայով կարճաժամկետ նախագիծ սկսելուց առաջ միասին վեր ենք հանում այդ թեմային առընչվող առաջնային գաղափարը: Կարևորում ու արժևորում եմ մեր անելիք աշխատանքը: Հարկ է որ սովորողը գիտակցի, թե որքան կարևոր է տվյալ թեմայով խոսելը, կարծիքներ հայտնելը, համապատասխան ու ճշգրիտ (ադեկվատ) գործելը: Օրինակ, «ՀՀ Սահմանադրության երկրորդ գլուխը մարդու հիմնարար իրավունքների մասին» նախագիծը սկսելուց առաջ մեծապես կարևորեցի ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված մեր իրավունքների մասին իմանալը: Իրավունքները չիմանալու հակառակ փաստարկներով այնպես արեցի, որ սովորողների մոտ մեծ ցանկություն առաջացավ նորից և ուշադիր կարդալու մեր Սահմանադրության անգլերեն տարբերակը:
Դասավանդող–սովորող, սովորող–սովորող իրավիճակային երկխոսությունների ստեղծում, իմաստի որոնում
Առաջնային գաղափարը պարզելուց հետո ստեղծում ենք տվյալ թեմայի վերաբերյալ տարբեր իրավիճակային երկխոսություններ՝ սկզբում դասավանդող-սովորող, իսկ հետո՝ սովորող-սովորող կողմերով: Այդ երկխոսություններն ուղղորդող դեր են խաղում սովորողների հետագա նախագծային հետազոտական, որոնողական աշխատանքի ուղղվածության համար: Բանավոր երկխոսությունները, քննարկումները մեծացնում են թեմայի նկատմամբ հետաքրքրությունը: Երբ արդեն սովորողները բավականին հետաքրքրված են տվյալ թեմայով, առաջարկում եմ համացանցում որոնել և գտնել թեմային համապատասխան նյութեր, հոդվածներ: Այստեղ արդեն ցանկացած դասագիրք անմրցունակ է, եթե համեմատենք այն համացանցի հնարավորությունների հետ: Կարճ ժամանակում սովորողները գտնում են տվյալ թեմայի վերաբերյալ բազմաթիվ նյութեր, որոնցից ընտրում ենք ոչ շատ բարդ բառապաշարովներն ու համեմատաբար ամփոփ գրվածները: Նյութը կարդալուց հետո սկսվում է թեմատիկ բառապաշարի առանձնացումը և հայերեն համարժեքների գրառումը: Այս աշխատանքն անելուց հետո սկսվում է ինքնուրույն մտքերի շարադրումը, սեփական կարծիքի գրառումը:
Սովորողներն իրենք են եզրահանգում անում. կարևորը նրա կարծիքն է` արտահայտված անգլերեն։
Յուրաքանչյուր թեմա ամփոփվում է սեփական կարծիքի հրապարակմամբ, որը սովորողը պաշտպանում է բանավոր հարցումի ժամանակ: Լավագույն ձևով արտահայտված կարծիքները հրապարակվում են mskh.am-ի անգլերեն էջում:
Եզրակացություն
Ավագ դպրոցում անգլերենի ուսուցման նախագծային ձևն ու ուսուցման անհատականացումն օգնում են իմաստավորել ու ավելի հետաքրքիր դարձնել ուսումնական պարապմունքները, կրթահամալիրի առօրյային, իրադարձություններին մասնակցել` որպես ուսումնական աշխատանք: Սովորողը ձեռք է բերում օտարալեզու աղբյուրներից օգտվելու, բանավոր և գրավոր կերպով սեփական կարծիքը արտահայտելու կարողություն, մտահորիզոնի ընդլայնման անսահման հնարավորություն: Ուսուցումն ու ուսուցման արդյունքը անհատականացվում են: Յուրաքանչյուր սովորող աշխատում է ըստ իր ընդունակությունների և նյութի յուրացման իր արագությամբ՝ չխանգարելով մյուսներին: Միևնույն պարապմունքի ընթացքում մի սովորող բանավոր ներկայացնում և պաշտպանում է իր տեսակետը, երկրորդն այդ ժամանակ զբաղված է իր կարծիքը շարադրելով, իսկ երրորդը դեռ չի էլ վերջացրել նյութի, իմաստի որոնման աշխատանքները: Չորրորդը յուրաքանչյուր րոպեն մեկ մոտենում է ինձ ու հարց տալիս, որպեսզի վստահ լինի, որ ճիշտ ուղու վրա է, իսկ հինգերորդին ամեն պահ լռեցնել է պետք, որովհետև ամեն ինչի մասին ունի պատմականորեն հիմնավորված իր կարծիքը, որը մեծ մասամբ հայերեն է ասում ու բարձրաձայն: Ավանդական ուսուցչի աչքերով եթե կողքից դիտենք մեր այս պարապմունքը, կթվա, որ սա դաս չէ: Այո, սա սովորական դաս չէ: Սա ուսումնական նախագիծ իրականացնող սովորողների ուսումնական աշխատանք է:
Խմբագիր՝ Սուսան Մարկոսյան