Շերլոկ Հոլմսի շախմատային գաղտնիքները։ Փոքրիկ վարժություն

Հեղինակ՝ Ռեյմոնդ Սմալիիան
Թարգմանիչ՝ Գևորգ Հակոբյան

Մի քանի օր հետո Հոլմսի հետ հիշարժան երեկո անցկացրի, որի ընթացքում ետվերլուծության մասին շատ ավելին իմացա, քան ցանկացած ուրիշ պարագայում: Ինձ այն շատ էր հետաքրքրում և սկսեցի հարցով․
-Ասացե՛ք, Հո՛լմս, ետվերլուծության բոլո՞ր խնդիրներն են ընդգրկում վերջնական մատային դիրք։

-Ամենևին,-պատասխանեց նա,-նրանց մեծ մասը, ինչպես պարզվում է, այդպիսի դիրք չի պարունակում։
Հետո հարցրի՝ արդյո՞ք միշտ է խնդիրը պահանջում պարզել, թե որ գույնի խաղաքարերը որ կողմում են խաղում։

-Հասկանալի է, որ ոչ։ — Այդ հարցը շատ հազվադեպ է հանդիպում։ Թույլ տվեք ավելի սովորական իրավիճակներ ցուցադրելու համար մի փոքր վարժություն առաջարկել, օրինակ՝ նկարում բերվածը։

— Վաթսոն, այս օրինակը «վարժություն» անվանեցի, քանի որ չափազանց հեշտ է  «խնդիր» կոչվելու համար։ Ինչպես տեսնում եք՝ կողմերից ոչ մեկին ոչ միայն մատ չի հայտարարված, այլ նաև՝ շախ; Հայտնի է, որ սպիտակները ձեր կողմից են խաղում։ Հարց՝ եթե վերջին քայլը սևերն են արել, ո՞րն է այդ քայլը, և ո՞րն է եղել սպիտակների վերջին քայլը։
Մի քիչ մտածելուց հետո ասացի․
-Կներեք, Հոլմս, որ վատ աշակերտ եմ, բայց դիրքը նորից թվում է անհնարին։ Ակնհայտ է, որ սևերը փախել են a7 վանդակի շախից, բայց չեմ հասկանում, թե սպիտակները ինչպես կարող էին փղով շախ հայտարարել։

-Վատ չէ, Վաթսոն, ամենևին էլ վատ չէ։ Տեսնում եմ, որ սկսում եք մտածել։ Բայց ինչո՞ւ եք պահում մոռանալու սովորությունը, որ քայլ է նաև հակառակորդի խաղաքարը վերցնելը։

Հասկանալի է, որ դրանից հետո ամեն ինչ հասկացա։

-Ճիշտ է, Հոլմս, ճիշտ է։ Սևերն իրենց վերջին քայլով a7 վանդակից վերցրել են a8 վանդակում գտնվող սպիտակների խաղաքարը։ Դրանից առաջ այդ խաղաքարը պետք է բացեր g1-a7 անկյունագիծը՝ փղով շախ հայտարարելու համար։ Ի՞նչ խաղաքար է եղել։ Ակնհայտ է, որ ձին a8 վանդակ կարող էր հասնել b6 վանդակից։ Հետևաբար վերջին քայլով սևերը a7 վանդակից տեղափոխվել են a8 վանդակ՝ վերցնելով սպիտակ ձին։

-Ճիշտ է,- ասաց Հոլմսը։
Հանկարծ նոր միտք ծագեց։

-Հոլմս, -հարցրի,-այս խնդրում պարտադի՞ր էր նշելը, թե որ կողմում են խաղում սպիտակները։

-Իհարկե,-պատասխանեց Հոլմսը։- Եթե այդ մասին չիմանայինք, հնարավոր էր և երկրորդ լուծումը՝ անցողիկ սպիտակ զիվորը փոխարինվել էր փղի։

Մի քանի րոպե հետո հարցրի․

-Հոլմս, ետվերլուծական բոլո՞ր խնդիրների լուծումներն են սկսվում դիտարկելով, թե որն է եղել վերջին քայլը։

-Օ՜, ոչ,-պատասխանեց Հոլմսը։- Շատ խնդիրներում հնարավոր էլ չի լինում որոշելը, թե որն է եղել վերջին քայլը։ Այնուամենայնիվ, հնարավոր է որոշել քայլ կամ քայլերի հաջորդականություն, որ այդ պարտիայում արվել են, բայց հնարավոր չի լինում որոշել, թե երբ են արվել, և դա խնդիրը լուծելու համար կարևոր էլ չէ։

-Կարո՞ղ եք այդպիսի օրինակ բերել,- հարցրի։

Հոլմսը մի ակնթարթ մտածեց և շարեց նկարում բերված դիրքը։

-Հարց՝ ո՞ր վանդակում է վերցվել սպիտակ թագուհին։

Դիրքին նայելով՝ այսպես էի մտածում

-Հոլմս, տեսնում եմ, որ սևերը կորցրել են թագուհին, երկու փղերը և ձին։ Կարելի է ասել, որ խաղաքարերից երկուսը վերցվել են սև զինվորների կողմից e6 և h6 վանդակներում։ Նրանցից մեկը d7 վանդակից վերցրել է e6 վանդակի խաղաքարը, իսկ մյուսը՝ g7 վանդակից՝ h6 վանդակինը։ Սպիտակ փղերից ոչ մեկը չէր կարող հայտնվել այդ վանդակներում, քանի որ c1 վանդակի փիղը փակված է b2 և d2 վանդակների զինվորներով, իսկ f1դաշտի փիղը՝ e2 և g2 վանդակների զինվորներով։

-Շատ լավ, Վաթսոն, -ընդհատեց Հոլմսը։-Ուրախ եմ, որ ինքնուրույն կարողացաք դա հասկանալ։

-Հասարակ բան է, թանկագին Հոլմս,-կատակեցի ես։- Բայց վախենում եմ, որ դատողություններս հետագայում շատ օգտակար չեն լինի։ Լավ, հիմա հասկանալի է, որ e6 և h6 վանդակներում վերցված խաղաքարերը թագուհին և ձին են։ Կնշանակի՝ թագուհին վերցվել է կամ e6 վանդակում կամ h6 վանդակում, բայց չեմ հասկանում, թե ինչու թագուհին չի կարող վերցված լինել այդ վանդակներից ցանկացածում, իսկ ձին՝ մյուսում։

-Շատ լավ,-ասաց Հոլմսը,- մի քանի հուշում կանեմ՝ հարցերի տեսքով։ Այսպիսի խնդիրները լուծելու կարևոր հնարքներից է ճիշտ հարցեր փնտրելը, որոնք պետք է ինքներդ Ձեզ տաք։ Այսպիսով՝ ո՞ր խաղաքարն է վերցվել b3 դաշտում։

-Ակնհայտ է, որ սև փիղը։

-Ո՞րն է այդ փղի սկզբնական հասցեն։

-Հասկանալի է, որ c8 վանդակը, քանի որ f8 վանդակի փիղը միայն սև վանդակներով է քայլում։

-Ճիշտ է։ Հիմա վճռորոշ հարցն է առաջանում։ Ո՞ր խաղաքարն է ավելի շուտ վերցվել․ սպիտակ թագուհի՞ն, թե՞ սև փիղը։

Պատասխան չեմ գտնում։

-Հարցը այլ կերպ ձևակերպենք։ Սպիտակ թագուհին վերցվել է նախքա՞ն b3 վանդակում սպիտակ զինվորի կողմից փիղը վերցնելը, թե դրանից հետո։

Նորից նայեցի դիրքին և սկսեցի հասկանալ։

-Սպիտակ թագուհին, — ասացի,- դաշտ է մտել a2 վանդակով, նշանակում է, որ զինվորը սկզբում վերցրել է b3 վանդակի խաղաքարը՝ ճանապարհ բացելով թագուհու համար։ Քանի որ զինվորը վերցրել է փղին, կնշանակի, որ փիղը վերցվել է թագուհուց առաջ։

-Ճիշտ է, -ասաց Հոլմսը։ -Մի՞թե սա չի լուծում խնդիրը։

— Չեմ տեսնում, թե ինչպես։

-Լավ, կարծում եմ, որ պետք է հետևյալ հարցը տամ։ Փիղը c8 վանդակից դուրս գալով b3 վանդակում վերցվել է նախքա՞ն e6 վանդակում եղած խաղաքարը վերցնելը, թե դրանից հետո։

— Սկզբում սև զինվորը վերցրել է e6 վանդակում գտնվող սպիտակ խաղաքարը՝ ճանապարհ բացելով իր փղի համար։

-Ճիշտ է, — ասաց Հոլմսը։ — Վաթսոն, հիմա Ձեր ձեռքին են խնդրի բոլոր մասերը։ Ընդամենը մնում է դրանք միացնել։

-Հիմա հասկանում եմ, -ասացի։ — Սպիտակ խաղաքարը е6 վանդակում վերցվել է նախքան սև փղի դուրս գալը և b3 վանդակում վերցվելը։ Հետևաբար սպիտակ թագուհին e6 վանդակում չի վերցվել։ Այլ խոսքերով, հերթականությունը հետևյալն է եղել․ սկզբում ձին վերցվել է e6 վանդակում, հետո սև փիղը դուրս է եկել և վերցվել է b3 վանդակում, հետո դուրս է եկել սպիտակ թագուհին, որն էլ եղել է h6 վանդակում վերցված խաղաքարը։ Այսպիսով, թագուհին վերցվել է h6 վանդակում։

-Շատ լավ է, Վաթսոն, — խրախուսելով ասաց Հոլմսը։ — Կարծում եմ, որ մի քիչ էլ փորձ հավաքելով կարող եք ետվերլուծություն անել։

Խմբագիր՝ Մարինե Ամիրջանյան