Քաղաքացիական կրթություն, քաղաքացին և սոցիալական գործընթացները

Թամարա Սուլթանովա

Նպատակները

Ծանոթացնել քաղաքացիական կրթություն հասկացության հետ և բացատրել, թե ինչ է քաղաքացիությունը, նաև քննել, թե ինչ տեսակետներ կան կոնֆլիկտի վերաբերյալ. գիտենալ և կարողանալ նկարագրել քաղաքացիների իրավունքերը և պարտականությունները, ինչպես նաև օգնել բոլոր մարդկանց,  սկսած նրանցից, ովքեր ապրում են ավելի մոտ շրջապատում, իրացնել նրանց իրավունքները՝ վերցնելով նախաձեռնությունը, որպեսզի ունենաս ակտիվ մասնակցություն քո հասարակության ղեկավարման գործընթացում:

 Գործիքներ։ «Կոնֆլիկտներ»  ներկայացում, բաժանվող նյութ (մեր դեպքում` նաև ցուցադրվող նյութ. Վ. Թ.)

Ծանոթություն։ Սովորողները կարող են ճիշտ համապատասխանեցնել բառերն իրենց սահմանումների հետ։

 Ընթերցանության նյութ

Քաղաքացին մարդ է, ով պարտավոր է պահպանել հավատարմությունն իր երկրին և ունի իրավունքներ` ելնելով իր ծնվելու փաստից կամ պետության կողմից հպատակության պաշտպանումից: Հետևաբար, քաղաքացիությունը կարգավիճակ է, որն ունի քաղաքացին: Այդ կարգավիճակը որոշում է պարտականություններ, տալիս է իրավունքներ և առավելություններ: Սովորաբար, քաղաքացիության ապացույցներ են համարվում այնպիսի փաստաթղթեր, ինչպիսք են անձնագիրը կամ ծննդյան վկայականը: Քաղաքացիությունը չի տրվում կառավարության կողմից, քանի որ դա իրավունք է, որն ունի մարդն իր ծննդյան օրվանից: Կառավարությունը, որպես կանոն, տալիս է քաղաքացիություն այն դեպքերում, երբ մարդը հանդես է գալիս իր քաղաքացիությունը փոխելու վերաբերյալ հայտարարությամբ:

Քաղաքացիությունը ոչ մի ընդհանրություն չունի մարդու ազգային պատկանելության հետ: Շատ երկրներում քաղաքացիություն տրվում է այնտեղ ծնված մարդուն, եթե անգամ ծնողներից ոչ մեկն այդ երկրի քաղաքացի չեն: Շատ երկրներ էլ երեխային տալիս են քաղաքացիություն, եթե  ծնողներից մեկն այդ երկրի քաղաքացի է, անկախ ծնվելու վայրից:

Իր երկրի ցանկացած քաղաքացի, անկախ ազգությունից, պետք է ունենա նույն իրավունքներն ու պարտականությունները, ինչպես մյուս բոլոր քաղաքացիները: Այդ պատճառով էլ, շատ երկրների անձնագրերում չեն նշում դրա տիրոջ ազգությունը:

Այսպիսով, արտացոլվում է այն համոզմունքը, որ ազգային պատկանելությունը նշանակություն չունի քաղաքացիություն հասկացության հետ:

Պետք չէ շփոթել քաղաքացիությունը և հայրենասիրությունը: Նույնիսկ նա, ով դատապարտված է, բանտում է ինչ-որ ծանր հանցագործության համար կամ փորձում է տապալել կառավարությունը, շարունակում է մնալ այդ երկրի քաղաքացի, բայց կարող է կորցնել որոշ արտոնություններ, ինչպիսին է մասնակցությունն ընտրություններին:

Քաղաքացիներն իրավունք ունեն և պարտավոր են մասնակցել հասարակության կազմակերպմանը: Ժողովրդավարական հասարակությունում քաղաքացիները պետք է մասնակցեն հասարակական աշխատանքներին:

Ժողովրդավարական հասարակության մեջ ամեն ինչ բարդ է և բազմազան, քանի որ այդ հասարակությունը հիմնված է տարբեր և բազմազան մտքերի գոյության փաստի վրա, որոնք պետք է լսել և հարգել: Երբեմն բազմազանության առկայությունն ավելի է խանգարում, քան մի կածիքի գերակշռությունը: Բայց դա ավելի հետաքրքիր է և կարող է բերել ստեղծական մոտեցումների՝ կյանքում և ուսման մեջ: Քաղաքացիական կրթության նպատակն է նպաստել մշակույթի զարգացմանը, աշխարհում՝ հանդուրժողականությանը, ինչը կազմում է քաղաքակրթության էությունը:

Ի՞նչ պարտականություն է ընկած քաղաքացիների վրա ժողովրդավարություն կառուցելիս (բացի ընտրություններին մասնակցելուց)։

 Հակամարտություններ (կոնֆլիկտներ)

Կոնֆլիկտը համարվում է իրական գործընթաց, որը տեղի է ունենում ամեն օր, ցանկացած տիպի հասարակության մեջ: Այդ գործընթացը կարող է ունենալ ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական հետևանքներ մի քանիսի կամ կոնֆլիկտի բոլոր մասնակիցների համար: Ինչպիսին կլինի կոնֆլիկտի հետևանքը` կախված է այն բանից, թե ինչպես է կարգավորվում գործընթացը և ինչպիսի ունակություններ ունեն նրա մեջ ներառված կողմերը:

Կոնֆլիկտները սովորաբար առաջանում են այնտեղ, որտեղ կան իշխանության բաժանման, մտքերի կամ ռեսուրսների լուրջ հակասություններ և կարող են ընդունել տարբեր ձևեր՝ կախված զգալի տարաձայնություններից, սկսած մանկական կռիվներից վերջացրած ռազմական բախումներով: Կոնֆլիկտի լուծումը հանգեցնում է նրան, որ կողմերից մեկը կամ երկուսն էլ զիջում են իրենց իրավունքներից: Մենք պետք է ձգտենք այնպես հարթել կոնֆլիկտները, որ չդիմենք բռնության և որպեսզի նրա մեջ ներառված կողմերը, անտեղի չկորցնեն իրենց իրավունքները:

Լինում են իրավիճակներ, երբ հնարավոր չէ միանգամից գտնել լուծումներ, բայց դա չի նշանակում, որ միակ և անխուսափելի լուծումը կարող է հանդիսանալ բռնությունը:

Պարտադիր չէ, որ կոնֆլիկտն առաջանա միմյանց չհասկանալուց: Խաղալիքների համար կռվող երկու երեխաները շատ լավ հասկանում են միմյանց: Նրանց խնդիրն այն է, որ նրանցում բացակայում է փոխզիջում գտնելու հատկությունը:

Միշտ չէ, որ կոնֆլիկտները դրսևորվում են բացահայտ: Այն հաճախ մնում է չլուծված և որոշ դեպքերում տեսանելի չէ կողքից դիտողի համար: Նույն կերպ` կոնֆլիկտները կարող են լուծվել այնքան խաղաղ ճանապարհով, որ մյուսները կարող են անգամ չնկատել դրա գոյությունը:

Կոնֆլիկտները կարող են հարթվել առավել հանգիստ, եթե դրանք չեն դիտարկվում որպես հակամարտություն, որտեղ մեկը պարտադիր պետք է հաղթի, իսկ մյուսը պարտվի: Այլ կերպ ասած` «հաղթանակը» հաճախ դառնում է ավելի կարևոր, քան իրական խնդիրները, որոնց շուրջ ծավալվել էր կոնֆլիկտը: Կոնֆլիկտի հաջող լուծումը պետք է հանգեցնի երկու կողմերի հաղթանակին: Դա այն իրավիճակն է, երբ լուծումն ընդունելի է բոլոր կողմերի համար:

Համայնքները, որոնք ապրել են ռազմական կոնֆլիկտների փուլեր, հաճախ փոխում են իրենց մարտավարությունը կոնֆլիկտներից խուսափելու առումով: Դա նշանակում է, որ նրանք չեն ուզում մտնել հասարակության մեջ գոյություն ունեցող խնդիրների մեջ: Կոնֆլիկտից խուսափումն իր մեջ վտանգ է ներառում, քանի որ եթե մարդիկ չեն մասնակցում դրա լուծմանը, խնդիրը կարող է այնքան սրվել, որ մի քանիսը կարող են սխալմամբ կարծել, թե ուժի կիրառումը միակ ելքն է այդ իրավիճակից: Լինելով Ձեր երկրի քաղաքացիներ` Դուք պարտավոր եք քննարկել խնդիրները, որոնք կարող են հանգեցնել կոնֆլիկտի լուծման բռնի տեսակներին, եթե դրանք չեն լուծվում ժամանակին:

 Հակամարտության բնույթը

Կոնֆլիկտը կարելի է սահմանել որպես իրավիճակ, որը ստեղծվել է երկու տարբեր մարդկանց միջև ինչ-որ հարցի անհամաձայնությունից: Հարցերը կարող են լինել ամենատարբեր, սկսած հողակտորի նկատմամբ իրավունքից, վերջացրած ինչ-որ վերացական խնդրով, որը վերաբերում է ինչ-որ կրոնի կամ ավանդույթի: Կոնֆլիկտը հաճախ ընկալում են ոչ ճիշտ, քանի որ կոնֆլիկտի արտահայտման ձևն ընդունում են որպես պատճառ: Դա շատ կարևոր է հասկանալ ժողովրդավարական հասարակությունում, որտեղ հարցերի լուծմանը մասնակցող բնակչության աճի հետ հասարակությունն ավելի բաց է արտահայտում իր տեսակետները:

Դատելով տեքստից` ի՞նչ խնդիրներ կարող են առաջանալ, եթե մենք խուսափենք կոնֆլիկտների լուծումից:

Առավել լայն հասարակական կոնֆլիկտներ

Կոնֆլիկտը՝ հատկապես լայնամասշտաբ ուժի կիրառումով, կարող է լինել աննախադեպ քայքայիչ և, որպես կանոն, երկարաժամկետ օգուտներ չի բերում ոչ մեկին՝ անգամ հաղթողին: Տարբեր համայքների և հասարակությունների միջև ռազմական կոնֆլիկտների մեծ մասը քաղաքական իշխանության և տնտեսական ռեսուրսների անհամաձայնության արդյունք են:

 Կոնֆլիկտի լուծման աշխատանք

Կոնֆլիկտի ճանաչումը և նրանում ներգրավված կողմերի հետաքրքրությունների ճանաչումը համարվում է կարևորագույն քայլ դրա խաղաղ լուծման համար: Ցանկացած ծավալի կոնֆլիկտի լուծում չի կարող լինել արագ կամ հեշտ գործընթաց, որովհետև հաճախ դրա համար անհրաժեշտ է լինում, որ ինչ-որ մեկը հրաժարվի այն առավելությունից, որն ուներ նախկինում: Ավելին, հնարավոր չէ որոշել, թե ով է ճիշտ և ով սխալ, քանի որ շատ հաճախ երկու կողմն էլ թույլ են տալիս խախտումներ կամ առաջ են քաշում արդարացի պահանջներ:

Կոնֆլիկտները լավագույն լուծում ստանում են այն ժամանակ, երբ կողմնակի, հավակնություններ չունեցող մարդը վերլուծում է իրավիճակը և հետո հայտնում իր վճիռը:

Կոնֆլիկտները կարելի է լուծել համաձայնության և ժողովրդավարական ընտրությունների միջոցով:

Եթե այդ մտքերն ընդունվում են, ապա կոնֆլիկտի էությունը դառնում է խաղաղ սոցիալական գործընթաց:

 Կոնֆլիկտը և ժողովրդավարությունը

Ժողովրդավարությունը բարդ գործընթաց է, և միշտ էլ կլինեն մարդիկ, ովքեր սեփական հետաքրքությունները կդնեն այլ մարդկանց հիմնարար իրավունքներին հակառակ: Դրա համար էլ շատ կարևոր է ներգրավվել քաղաքացիներին այնպիսի արդարացի գործընթացների մեջ, ինչպիսիք են ընտրությունները և հասարակական համաձայնությունը:

Ո՞ր դեպքում ընտրությունները կարող են դիտարկվել որպես կոնֆլիկտի տեսակ։

 Ի՞նչ է հանդուրժողականությունը

Լինել համբերատար (կամ հանդուրժող) նշանակում է կառուցողական դիրք գրավել այլ մարդկանց մտքերի և պահվածքի հանդեպ, որոնք մեր մեջ առաջացնում են որոշակի լարվածություն: Այդ լարվածությունն առաջանում է այն պատճառով, որ Դուք և մեկ ուրիշ անձը կրում եք հակադիր մտքեր կամ սովորույթներ այն բանի համեմատ, որը համարվում է ընդունելի կամ նորմալ: Այդ կառուցողական և համբերատար հարգանքը իրավունքների, սովորույթների, հայացքների, դրսևորման ձևերի նկատմամբ մոտեցում է դաստիրակում և հաճախ պահանջում է մեկ կամ երկու կողմից էլ զիջումներ, որպեսզի պահպանվի հարգանքը հակառակ կողմի նկատմամբ:

Կարևոր է գիտակցել, որ մարդկանց ոչ բոլոր գործողությունների նկատմամբ պետք է լինել հանդուրժող: Եթե դիտարկվում է բացարձակ անընդունելի պահվածք (օրինակ, երբ դաժանորեն ծեծում են երեխային), այդ դեպքում պարտավոր ենք գտնել ոչ բռնի լուծում ստեղծված իրավիճակում, որպեսզի այլ մարդկանց պահվածքն այդ իրավիճակում փոխվի: Ծայրահեղ դեպքում հնարավոր է նաև ուժի կիրառում, որպեսզի բացառենք մարդկանց նկատմամբ դաժան պահվածքը:

Պետք չէ շփոթել համբերատարությունը հարգանքի հետ:

• Ի՞նչպիսին են լինում կոնֆլիկտները: Կոնֆլիկտի տեսակները:
• Ի՞նչպես կարող է առաջանալ կոնֆլիկտային իրավիճակ:
• Բոլո՞ր կոնֆլիկտներն են վատը: Ինչու՞:
• Ի՞նչպես կարող ենք մենք կանխել կոնֆլիկտը, որը տանում է բռնության:
• Կոնֆլիկտ և ժողովրդավարություն: Ի՞նչպես կարող են ընտրությունները հանդես գալ, որպես կոնֆլիկտի տեսակ:
• Ի՞նչպես լուծել կոնֆլիկտը:
• Հաշտարար-միջնորդ:
• Ի՞նչ է հանդուրժողականությունը:
• Բերեք հանդուրժողականության օրինակներ:

Աշխատանք հասկացությունների հետ

Համաձայնություն, քվեարկություն, պարտադրանք

Քվեարկություն — երբ ընտրում ենք մեր առաջնորդին (կամ ներակայացուցչին Վ. Թ.)։

Համաձայնություն — որոշումներ ընդունվում են, եթե անգամ մնացել են որոշ հակասություններ։

Պարտադրանք — երբ իշխանություն ունեցող մարդը պարտադրում է իր որոշումն այլոց։

 Աշխատանք աղյուսակով

Որոշման կայացում

Աղբյուրը` Մանկավարժական գաղափարների փառատոն

Փոխադրություն ռուսերենից

Թարգմանիչ` Վահրամ Թոքմաջյան