2021 թ.նոյեմբերի 23-ին, Փարիզում կայացած ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր համաժողովի 41-րդ նստաշրջանի ժամանակ, Ս. Ներսես Շնորհալի հայրապետի մահվան 850-րդ տարելիցը ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Հռչակավոր մարդկանց և կարևոր իրադարձությունների հոբելյանների օրացույցում՝ 2022-2023 թթ. երկամյակի համար։ Հայաստանում այս տարի մեկնարկելու է Ներսես Շնորհալուն նվիրված միջոցառումների շարք, որը շարունակվելու է 2023-ի ընթացքում՝ ընդգրկելով Եվրոպան և աշխարհի տարբեր երկրներ: Աշնանը Մատենադարանում նախատեսված է միջազգային գիտաժողով՝ նվիրված Ներսես Շնորհալուն: Իսկ «Մատենագիրք հայոց» մատենաշարի 21-րդ և 22-րդ հատորները ներառելու են Շնորհալու ինչպես չափածո, այնպես էլ արձակ գործերը՝ ամբողջացնելով կաթողիկոսի հսկայական ժառանգությունը:
Ներսես Շնորհալու մասին
Հայ եկեղեցու պատմության մեջ, Գրիգոր Լուսավորչից, Սահակ Պարթևից, Մեսրոպ Մաշտոցից և Գրիգոր Նարեկացուց հետո, թերևս, ոչ ոք այնքան չի մեծարվել ու սիրվել, որքան Ներսես Շնորհալին: Ժամանակակիցներն ու հաջորդները նրան մեծարել են Երգեցող, Երկրորդ Լուսավորիչ Հայոց, Տիեզերալույս, Եռամեծ վարդապետ, Երանաշնորհ սուրբ և այլ պատվանուններով: Իսկ պատմիչ Կիրակոս Գանձակեցին գրել է․ «Այս Ներսեսը իմաստնությամբ ավելի մեծ էր, քան իր ժամանակի բազում վարդապետներ, և ոչ միայն հայոց, այլև հույների ու ասորիների մեջ, այնքան, որ նրա իմաստնության համբավը տարածվեց բոլոր ազգերի մեջ»:
Աստվածաբաններն ու փիլիսոփաները հազարավոր կիլոմետրեր էին անցնում նրա հետ բանավիճելու կամ նրան աշակերտելու համար: Ժամանակակիցները նրան Կլայեցի էին անվանում, որովհետև ապրում էր Հռոմկլա քաղաքում, բայց սերունդների համար նա մնաց այլ անունով՝ Ներսես Շնորհալի:
Բանաստեղծ, երաժիշտ, աստվածաբան, Ամենայն հայոց կաթողիկոս Ներսես Շնորհալին (Ներսես Դ Կլայեցի) միջնադարյան Հայաստանի կիլիկյան հոգևոր-մշակութային դպրոցի նշանավոր ներկայացուցիչներից է:
Շնորհալին ամենամեծ շարականագիրն է: Նա հեղինակել է հարյուրավոր օրհներգեր, որոնք հարստացրել են Հայ եկեղեցու պատարագների և ժամերգությունների երգասացությունները, խորացրել է հոգևոր երգերի ազգային բովանդակությունն ու հայրենասիրական ոգին, կատարելագործել եղանակները, բարեկարգել և ճոխացրել եկեղեցական պաշտոներգությունը: Շնորհալու ամենասիրված ու տարածված հոգևոր երգերից է «Առավոտ լուսո»-ն, որի եռատող տներն սկսվում են հայոց այբուբենի հաջորդական տառերով:
Ներսես Շնորհալու «Հաւատով խոստովանիմ»-ը համաշխարհային հոգևոր գրականության գոհարներից է (թարգմանվել է 36 լեզուներով): Բաղկացած է 24 տնից (օրվա 24 ժամերի համեմատ) և բովանդակում է աղոթքի բոլոր տեսակները (դավանական, զղջական, պաղատական, խոստովանական և այլն): Հեղինակն այն անվանել է «Քրիստոսին հավատացող յուրաքանչյուր անձի աղոթք»: Գրված է արձակ, բայց հոգևոր ապրումների, հույզերի հարստությամբ և ներքին ռիթմով ազատ բանաստեղծություն է:
Շնորհալու «Վիպասանություն» պոեմը առաջին չափածո պատմագրական երկն է: Պոեմը սիրվել ու տարածվել է միջնադարում՝ որպես հայոց պատմության և հայրենասիրության ուսուցարան:
Ներսես Շնորհալու «Հիսուս որդի» (1152 թ.) պոեմը Նարեկից հետո եղել է հոգիները բուժող աղոթամատյան:
Շնորհալու գրական ժառանգության մեջ առանձնահատուկ է «Ողբ Եդեսիո» քնարավիպերգական պոեմը, որտեղ պատկերված են 1144 թ-ին Եդեսիա (կամ Ուռհա) հայաշատ քաղաքի գրավումն ու ավերումը:
Չափածո գործերի զգալի մասը Շնորհալին գրել է հանգերով, ստեղծագործել է հայկական տաղաչափության գրեթե բոլոր տեսակներով, որոնց մի մասի հեղինակն էլ ինքն է: Նա կանոնավորել է հայերենի տաղաչափությունը, բարձրացրել չափագիր խոսքի ռիթմիկ երաժշտական կողմը:
Եփրատի աջ ափին՝ սեպաձև հրվանդանի վրա է գտնվում Հռոմկլա բերդաքաղաքը: Կաթողիկոս Ներսես Շնորհալու օրոք (1166-1173) Հռոմկլան դարձել է համահայկական մշակութային կենտրոն։ Այնտեղ հավաքվել, բազմացվել և պատկերազարդվել են բազմաթիվ հին ձեռագրեր, ստեղծվել նորերը։ Հռոմկլան հռչակվել է իր ուրույն ու բարձրարվեստ մանրանկարչական դպրոցով, այստեղ է իր շքեղաշուք մատյանները ծաղկել Թորոս Ռոսլինը:
Ներսես Շնորհալին վախճանվել է 1173 թվականի օգոստոսի 13-ին, ամփոփված է Հռոմկլայում, Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում։
Այսքանը, թերևս, հայոց հոգևոր հայրերից մեկի՝ Ներսես Շնորհալու մասին:
Եվ, քանի որ կրթահամալիրում հաջողությամբ իրականացվում են հոգևոր-մշակութային տարատեսակ նախագծեր՝ միանգամայն հնարավոր և իրատեսական է համակրթահամալիրյան մի այսպիսի նախագծի իրականացումը:
Ներսես Շնորհալի (նախագիծ)
Մասնակիցները՝ սեբաստացի տարատարիք սովորողներ, ուսուցիչներ, ծնողներ
Նպատակ
- ծանոթանալ Ներսես Շնորհալու հոգևոր ժառանգությանը, հաղորդակից դառնալ նրա ստեղծած մշակութային արժեքի ընկալմանը և այն կրելու, պահպանելու, տարածելու անհրաժեշտության գիտակցմանը
- Շնորհալու քնարերգությունը՝ որպես ազգային մշակույթի կարևորագույն արժեքի անհրաժեշտության գիտակցմանը
- Շնորհալու գործերի միջոցով գեղագիտական ճաշակի ձևավորմանը, քրիստոնեական արժեհամակարգով մարդու ձևավորմանը:
Ժամանակացույց
- առաջին փուլ կամ մեկնարկ՝ հունիսյան ճամբարի օրերին
- երկրորդ փուլ կամ բուն ընթացք՝ սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին՝ Գրաբարի օրեր-Թարգմանչաց տոն (լավ կլինի՝ այն ամբողջությամբ նվիրված լինի Ներսես Շնորհալուն)
- երրորդ փուլ կամ ամփոփումը՝ Թարգմանիչ Վարդապետների տոնին՝ «Ներսես Շնորհալի» ուսումնական ժամերգությամբ
Աշխատակարգ
Առաջին և երկրորդ փուլերում՝ թեմատիկ ուսումնական նյութերի ուսումնասիրություն, հետազոտություն, հավաքագրում, երրորդ փուլի ավարտին՝ ուսումնական ժամերգություն-համերգ։
Այս մեգանախագիծը, ցանկության դեպքում, կարող է դառնալ համագործակցային՝ միաժամանակ դառնալով մայրենիի, հայ գրականության, հայ ժողովրդի պատմության, երգ-երաժշտության, տեխնոլոգիա դասընթացների բաղկացուցիչ։
Մայրենիի, հայ գրականության բաղկացուցիչ
- Կրտսեր դպրոցներ — Առավօտ լուսոյ, Առակներ
- Միջին և Ավագ դպրոցներ, Քոլեջ — Հավատով խոստովանիմ, Հիսուս որդի
Երգ-երաժշտության դասընթացի բաղկացուցիչ
- Հոգևոր երգեր, արևագալի ժամերգություններ
Հայ ժողովրդի պատմություն դասընթացի բաղկացուցիչ
- Կիլիկյան Հայաստանի մշակույթը․ Ներսես Շնորհալի
Դիզայն-տեխնոլոգիա դասընթացի բաղկացուցիչ
- Միջնադարյան զարդագրեր. Թորոս Ռոսլին
Ներկայացվող տարիքային և թեմատիկ տարանջատումը, բնականաբար, պայմանական է:
Նախագծի հիմնական ուղղություններ
- Շնորհալի բանաստեղծը
- Շնորհալի երաժիշտը
- Շնորհալի աստվածաբանը
Թեմատիկ ուսումնական նյութեր
- Տիգրան Հայրապետյան գրադարան-Հիսուս որդի, Հաւատով խոստովանիմ, Հանելուկներ
- Հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարան․ Ներսես Շնորհալի
Ուսումնական նյութեր՝ mskh-ի արխիվից
- Ներսես Շնորհալու մասին. ձայնահղում
- Հատվածներ Թուղթ ընդհանրականից և Աղոթագրքից. տեսահղում
- Ներսես Շնորհալի, հանելուկներ. ձայնահղում
- Ներսես Շնորհալի, «Հիսուս որդի». ձայնահղում
Ակնկալվող ճամփորդություն
- Ուխտագնացություն Կիլիկիա․ Հռոմկլա
Ակնկալվող արդյունք
- «Ներսես Շնորհալի» փաթեթի ստեղծում, հանրայնացում, տարածում
- Ներսես Շնորհալի․ ուսումնական ժամերգություն-համերգ
Արժանին մատուցենք հայոց հոգևոր սյուներից մեկին՝ Ներսես Շնորհալուն։