Թույլ տուր պատմեմ քեզ (պատմություններ Դեմիանի համար)

Մի քանի տարի առաջ, առանց ինքս էլ գիտակցելու,  գրեցի մի շարք նամակներ, որոնք ուղղված էին Կլաուդիա անունով երևակայական ընկերուհուս։ Այդ շարքն ավարտվում էր մի նամակով, որն, ակնհայտորեն,  վերջինն էր։

Այդ ժամանակ այս հետաքրքրությանս մասին իմացող ընկերներս, ինչպես նաև որոշ հիվանդներ, որոնք չափազանց բարձր էին գնահատում այդ գրությունների բովանդակությունը, ինձ դրդեցին հրապարակել դրանք, որոնք  հետագայում կկոչվեին «ՆԱՄԱԿՆԵՐ ԿԼԱՈՒԴԻԱՅԻՆ»։

Ինձ համար շատ դժվար կլիներ արտահայտել իմ երախտագիտությունը բոլոր նրանց՝ ընկերներիս և հիվանդներիս, որոնց ես պարտական ​​եմ այդ գրքի հաջորդական հրատարակություններից ստացված բոլոր հաճույքների համար։

Գուցե  բավարարվածության զգացում ունենալու  պատճառով է, գուցե ունայնության պատճառով կամ գուցե (թեպետ կասկածում եմ)  վերջապես գտել եմ ասելու ավելի շատ բան…  բայց փաստն այն է, որ այսօր՝ հինգ տարի անց, նորից նստում եմ գրամեքենայի առջև՝ գրելու այն, ինչ հիմա սկսվում է. գուցե իմ երկրորդ գիրքը։

Վերջին տարիներին թերապևտի աշխատանքս  նկատելիորեն փոխվել է նախորդ  տասնամյակների համեմատ։ Այս շրջադարձը, ինչպես կյանքիս գրեթե բոլոր կարևոր բաները, տեղի ունեցավ առանց այն լիովին գիտակցելու։

Մի օր  գործընկերուհուս հետ նրա հիվանդներին զննելիս նկատեցի, որ միտս են գալիս  անվերջ պատմություններ, առակներ ու անեկդոտներ, որոնց օգնությամբ  ես կբացատրեի այդ հիվանդի կյանքի հանդեպ ունեցած դիրքորոշումը՝ առանց նույնիսկ նրան ճանաչելու։

Հասկացա, որ իմ հիվանդների հետ մենակ մնալիս հաճախ էի դիմել այս արտահայտման ձևին։

Հասկացա, որ հիվանդներս ավելի լավ էին հիշում իմ պատմությունները, քան իմ մեկնաբանությունները, վարժությունները կամ նկատառումները։ Հիշեցի, թե որքան խոր ազդեցություն էին թողնում Էրիկսոնյան մոդելի  պատմությունները։

Վերջիվերջո հասկացա,  որ ես ավելի ու ավելի էի օգտագործում մի հզոր ուսուցողական և, բնականաբար,  նաև թերապևտիկ գործիք։

Այն, ինչ այսօր սկսում եմ գրել, հին ժամանակներից եկած պատմությունների, ինչպես նաև ժամանակակից պատմությունների փոքրիկ անթոլոգիա է, տարբեր մշակույթների ավանդական պատմություններ, քիչ թե շատ հայտնի արտահայտություններ ու անեկդոտներ, որոնց ես որոշեցի ավելացնել իմ անձնական կյանքի որոշ դրվագներ և մի քանի իմ կողմից հորինված պատմություններ, ինչպես նաև չէին կարող բացակայել մի քանի կատակներ, որոնք ինձ պատմել էին, և որոնք ես հաճախ եմ կրկնում (չափազանց շատ և չափազանց հաճախ) իմ  «համբերատար»  հիվանդներին։

Որպեսզի դրանք այդքան էլ հեշտ ընթեռնելի չլինեն, յուրաքանչյուր պատմության սկզբում կամ վերջում (որոնք այսուհետ անվերապահորեն կոչելու եմ «հեքիաթներ») ավելացրի մեկ-երկու պարբերություն՝ ցույց տալով, թե ինչպես եմ օգտագործում այդ պատմությունները իմ պրակտիկայում։ Չեմ կարծում՝ պետք է հատուկ նշեմ, որ սա ընդամենը օրինակ է, և որ այս պատմություններում պարունակվող իմաստությունը շատ ավելի մեծ է, քան ենթադրաբար տրված կիրառությունը։

Այդպես,  այս պատմությունները ներկայացնելու ձև որոնելիս, ես հորինեցի Դեմիանին, ինչպես ժամանակին հորինել էի Կլաուդիային։ Իրականում Դեմիանը վաղուց հորինված էր․նա իմ որդին է՝ Կլաուդիայի ավագ եղբայրը։ Եվ ես ասում եմ, որ ես նրան  հորինեցի, քանի որ այդ անունն եմ տվել երևակայական հիվանդին, որը բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ հարկադրված է անընդհատ հանդուրժել մի մարդու, որը չափազանց շատ է նման ինձ։

Շղթայված փիղը

-Չեմ կարող, -ասացի ես, -ՉԵՄ ԿԱՐՈՂ։

-Վստա՞հ ես, — հարցրեց գիրուկը։

-Այո’, ինձ համար ամենաշատը ցանկալի կլիներ նստել նրա դիմաց և  պատմել նրան, թե  ինչ եմ զգում… բայց գիտեմ, որ չեմ կարող։

Գիրուկը  նստեց  այդ  սարսափելի կապույտ գրասենյակային աթոռներից  մեկի վրա ինչպես Բուդդան, ժպտաց, նայեց աչքերիս՝ ցածրացնելով  ձայնը (մի բան, որ անում էր ամեն անգամ, երբ ուզում էր, որ իրեն ուշադրությամբ լսեն) ու ասաց․

-Թույլ կտա՞ս  մի բան պատմեմ։

Իմ լռությունը բավական էր՝ որպես պատասխան։

Խորխեն սկսեց պատմել․

-Երբ ես փոքր էի, շատ էի սիրում կրկեսները, և ամենից շատ կրկեսներում ինձ դուր էին գալիս կենդանիները։ Ինչպես հետո հասկացա, ինձ էլ, ինչպես շատերին, առանձնապես հմայում էր փիղը։

Ներկայացման ժամանակ այդ հսկայական արարածը ցուցադրում էր իր կշիռը, չափերն ու անհավանական ուժը… բայց ելույթից հետո և մինչև կրկին բեմ վերադառնալը փիղը կապված էր միայն մի շղթայով, որի մի ծայրը ամրացված էր նրա ոտքերից մեկին, մյուսը՝ գետնի մեջ խրված ցցին:

Սակայն այդ ցիցը ընդամենը աննշան փայտի կտոր էր, որը գետնի մեջ մտցված էր մի քանի սանտիմետրով։ Եվ թեև շղթան հաստ ու ամուր էր, ինձ համար ակնհայտ էր , որ այդ կենդանին, որն իր ուժով ի զորու էր արմատախիլ անել մի ամբողջ ծառ, կարող էր առանց դժվարության պոկել այդ ցիցը և փախչել։

Առեղծվածն ակնհայտ էր, բայց ի՞նչն էր նրան պահում, ինչո՞ւ նա չէր փախչում:

Երբ հինգ կամ վեց տարեկան էի, դեռ վստահում էի մեծահասակների իմաստությանը։ Այն ժամանակ փղի առեղծվածի մասին հարցրի ուսուցիչներիցս մեկին, իմ ծնողներից մեկին, հորաքույր-մորաքույրներիս։ Նրանցից մեկը բացատրեց, որ փիղը չի փախչում, որովհետև վարժեցված է։

Հետո տվեցի ակնհայտ հարցը․

-Եթե վարժեցված է, ապա ինչո՞ւ են նրան շղթայում։

Չեմ հիշում, որ երբևէ պատճառաբանված պատասխան ստացած լինեի։ Ժամանակի ընթացքում մոռացա փղի ու ցցի առեղծվածը… և միայն հիշում էի դրա մասին, երբ հանդիպում էի ուրիշների, որոնք նույն հարցն էին տալիս։

Մի քանի տարի առաջ բացահայտեցի, որ, բարեբախտաբար, ինչ-որ մեկը բավականին խելացի է գտնվել և գտել է պատասխանը․ կրկեսային փիղը չի փախչում, որովհետև նա մանկուց կապված է նմանատիպ ցցի:

Փակեցի աչքերս ու պատկերացրի նորածին փղիկին՝ կապված ցցին։ Համոզված եմ, որ այդ պահին փղիկը հրել է, քաշել, քրտնել՝ փորձելով ազատվել։ Եվ չնայած իր բոլոր ջանքերին՝ նա չի կարողացել։ Ցիցը իր համար իսկապես շատ ամուր էր։ Ենթադրում  եմ, որ նա քնել էր ուժասպառ, իսկ հաջորդ օրը կրկին փորձել ու այսպես նորից ու նորից… Մինչև, իր համար սարսափելի մի օր, կենդանին ընդունել է իր անզորությունը և հաշտվել իր ճակատագրի հետ։

Այդ վիթխարի ու հզոր փիղը, որին մենք տեսնում ենք կրկեսում, չի փախչում, որովհետև հավատում է, վա՜յ, խե՜ղճը, որ ՉԻ ԿԱՐՈՂ։  Նա իր մեջ պահում է անզորության հիշողությունը՝ այն անզորությունը, որը զգացել էր ծնվելուց  քիչ անց։ Եվ ամենասարսափելին այն է, որ երբեք այլևս լրջորեն չի կասկածել այդ հիշողությանը։

Երբե՛ք… երբե՛ք… այլևս չի փորձել ստուգել իր ուժը…

-Այդպիսին  էր նաև Դեմիանը։ Մենք բոլորս քիչ թե շատ նման ենք կրկեսի այդ փղին․ աշխարհով մեկ քայլում ենք՝ կապված հարյուրավոր ցցերի, որոնք սահմանափակում են մեր ազատությունը։ Մենք ապրում ենք համոզված լինելով, որ շատ բաներ «չենք կարող», պարզապես, որովհետև երբևէ, փոքր ժամանակ, փորձել ենք ու չենք կարողացել։ Այն ժամանակ էլ արեցինք այն, ինչ փիղը՝ գրառեցինք  մեր հիշողության մեջ․

 «Չե՛մ կարողանում ․․․չե՛մ կարողանում և երբեք չե՛մ կարողանա»:

Մենք մեծացել ենք՝ կրելով այն ուղերձը, որը մենք ինքներս մեզ պարտադրել ենք և այլևս երբեք չենք փորձել։ Լավագույն դեպքում, ժամանակ առ ժամանակ զգում ենք շղթաները, ստիպում նրանց ձայն արձակել կամ կողքից նայում ենք ցցին ու նորից հաստատում խարանված խոսքը․

                                 «ՉԵ՛Մ ԿԱՐՈՂ ԵՎ ԵՐԲԵՔ ՉԵ՛Մ ԿԱՐՈՂԱՆԱ»

Խորխեն երկար դադար տվեց, հետո մոտեցավ, նստեց գետնին՝ իմ դիմաց և շարունակեց․

-Ահա, թե ինչ է քեզ հետ կատարվում, Դեմիա’ն։ Դու ապրում ես այն հիշողության պայմաններում, որ ուրիշ մի Դեմիան, որն այլևս գոյություն չունի, չկարողացավ։ Իմանալու միակ ճանապարհը նորից փորձելն է՝ փորձի մեջ դնելով քո ամբողջ սիրտը…

․․․ՔՈ ԱՄԲՈՂՋ ՍԻՐՏԸ։

Ընդհանուր գործոն

Երբ առաջին անգամ գնացի Խորխեի աշխատասենյակ, գիտեի, որ սովորական հոգեբանի չեմ հանդիպելու։ Կլաուդիան, որը խորհուրդ էր տվել նրան, նախազգուշացրել էր, որ «Գիրուկը» (ինչպես ինքն էր նրան անվանում) «մի տեսակ յուրահատուկ» մարդ էր։

Ես արդեն կուշտ էի ավանդական թերապիաներից, հատկապես տարիներ շարունակ հոգեվերլուծական դիվանի վրա ձանձրալի սեանսներից։ Ուստի զանգեցի ու ժամ պայմանավորվեցի։ Առաջին տպավորությունը գերազանցեց բոլոր սպասելիքները։ Նոյեմբերյան շոգ երեկո էր։ Հինգ րոպե շուտ էի հասել և սպասում էի շենքի մուտքի մոտ, մինչև գար ճշգրիտ ժամը։

Ժամը չորսն անց  երեսուն զանգը տվեցի։ Էլեկտրական զանգը հնչեց, հրեցի դուռը և բարձրացա իններորդ հարկ։ Սպասեցի միջանցքում։ Սպասեցի ու նորից սպասեցի։ Եվ երբ հոգնեցի սպասելուց, բնակարանի դռան զանգը սեղմեցի։

Դուռը բացեց մի տղա, որն առաջին հայացքից թվում էր, թե պատրաստվում է պիկնիկի գնալ․ նա հագել էր ջինսե տաբատ, սպորտային կոշիկներ և վառ նարնջագույն մարզաշապիկ։

-Բարև,- ասաց նա, և նրա ժպիտը անմիջապես ինձ հանգստացրեց։

-Բարև,- պատասխանեցի ես,- ես Դեմիանն եմ։

-Այո’, իհարկե, բայց ի՞նչ եղավ, որ այդքան ուշ հասար վերև։ Կորե՞լ էիր։

-Ո՛չ, չեմ ուշացել։ Չուզեցի զանգը տալ, որ չխանգարեմ… միգուցե  զբաղված էիք…

 -Որ չխանգարե՞ս… այդպես էլ պիտի գնա քո կյանքը…-պատասխանեց նա։

Ես լուռ մնացի։ Դա նրա երկրորդ նախադասությունն էր, և նա արդեն ասում էր մի բան, որն, անկասկած, ճշմարտություն էր։ Բայց… ի՜նչ նողկալի տիպ է։

Այն տեղը, որտեղ Խորխեն ինձ ընդունում էր (չէի համարձակվի դա «աշխատասենյակ» կոչել), ճիշտ նրա նման էր՝ ոչ պաշտոնական, թափթփված, անփույթ, ջերմ, գունեղ, զարմացնող և, ինչու չասել, մի փոքր կեղտոտ։ Մենք նստեցինք դեմ դիմաց՝ երկու բազկաթոռներին, և մինչ ես նրան մի քանի բան էի պատմում, Խորխեն մատե էր  խմում (նա մատե էր  խմում ողջ սեանսի ընթացքում): Ինձ ևս առաջարկեց.

-Դե,- ասացի ես։

-Դե, ի՞նչ։

-Դե, մատեն…

-Չեմ հասկանում։

-Դե, կխմեմ մատե։

Ջորջը ծաղրական ու ծառայի պես խոնարհումով գլուխ տվեց և ասաց․

-Շնորհակալություն, Ձե’րդ  մեծություն, որ «ընդունեցիք» մատեն… Ինչո՞ւ ուղղակի չես ասում, որ  մատե եմ ուզում, կամ չեմ ուզում՝ ինձ հաճոյանալու փոխարեն։ Այս մարդը ինձ կխենթացնի։

-Այո՛, ուզում եմ,- ասացի ես։

Այս անգամ նա տվեց ինձ մատե։ Որոշեցի մի փոքր էլ մնալ։ Սկսեցի պատմել, որ ինձ հետ ինչ-որ բան հաստատ այն չէ, քանի որ ես դժվարություններ ունեմ մարդկանց հետ հարաբերություններում։ Խորխեն հարցրեց, թե որտեղից գիտեմ, որ խնդիրը իմն է։ Պատասխանեցի, որ տանը խնդիրներ ունեի հորս, մորս, եղբորս, զուգընկերուհուս հետ… Ուստի պարզ էր՝ խնդիրը ես էի։

Այդ պահին Խորխեն առաջին անգամ պատմեց ինձ «մի բան»։ Հետո՝ ավելի ուշ, պիտի հասկանայի, որ Գիրուկին հատուկ էին առակները, առեղծվածները, հեքիաթները, խելացի մտքերը և հաջողված փոխաբերությունները։

Նրա խոսքով՝ իրադարձությունը ոչ ուղղակիորեն զգալու, հասկանալու միակ այլ միջոցը իրադարձության ներքին խորհրդանշական հստակ ներկայացումն է։

-Առակը, հեքիաթը կամ անեկդոտը, – պնդում էր Խորխեն, — կարող են հարյուր անգամ ավելի հիշվել, քան հազար տեսական բացատրություն, հոգեվերլուծական մեկնաբանություն կամ պաշտոնական վերլուծություն։

Այդ օրը Խորխեն ինձ ասաց, որ կարող է՝ ինձ հետ ինչ-որ բան այն չէ, բայց նա ավելացրեց, որ իմ ինքնամեղադրական եզրակացությունը վտանգավոր է, քանի որ այն հիմնված չէ փաստերի վրա։ Եվ պատմեց իր այն պատմություններից մեկը, որը նա միշտ պատմում էր առաջին դեմքով, և երբեք պարզ չէր լինում՝ դրանք իր կյանքի՞ց էին, թե՞ երևակայությունից․

-Իմ պապը մի քիչ  սիրում էր խմել,

Ամենաշատը թուրքական անիս։

Խմում էր անիս, ջուր ավելացնում (թուլացնելու համար),

Բայց դարձյալ հարբում։

Հետո խմում էր նա վիսկի  ջրով

Ու նորից  հարբում։

Գինին էլ  ջրով խմում էր,  հարբում,

Մինչև որ մի օր որոշեց բուժվել…

Էլ ջուր չխմեց․․․

Կո՞ւրծքը, թե՞ կաթը

Խորխեն ամեն սեանսի ժամանակ պատմություններ չէր պատմում, բայց ինչ-ինչ պատճառներով ես լավ եմ հիշում գրեթե բոլոր պատմությունները, որոնք նա պատմել էր այն մեկ ու կես տարվա ընթացքում, երբ ես նրա մոտ թերապիա էի ստանում։ Գուցե նա ճիշտ էր, և դա ուսուցումն անցնելու լավագույն ձևն էր ։

Հիշում եմ այն օրը, երբ ասացի, որ իրենից մեծ կախվածություն մեջ եմ։ Ես ասացի նրան, թե որքան է դա ինձ անհանգստացնում, և ինչպես, միևնույն ժամանակ, չէի կարող նրանից հրաժարվել։ Նրա հանդեպ ունեցած հիացմունքն ու սերը  ինձ կարծես մեծ կախվածության մեջ էին դրել թերապիայի սեանսներից, ինչպես նաև  Խորխեի հայացքից։

Դու ծարավ ես գիտելիքի,

Դու ծարավ ես նոր աճի,

Դու ծարավ ես ճանաչելու,

Դու ծարավ ես թռիչքի…

Գուցե այսօր ես այն կուրծքն եմ,

Որ սնում է քեզ կաթով

Ու հագեցնում քո քաղցը…

Կարծում եմ, որ  հիանալի է,

Որ  այսօր ուզում ես այս կուրծքը։

Բայց մի’ մոռացիր՝

Քեզ պետք չէ կուրծքը…

Քեզ պետք է կաթը։

Բումերանգ աղյուսը

Այդ օրը ես շատ զայրացած էի եկել։ Նյարդային էի, և ամեն ինչ ինձ բարկացնում էր։ Աշխատասենյակում անդադար գանգատվում էի,  ու թերապիան անարդյունավետ էր դառնում։ Ատում էի ամեն բան, ինչ անում էի ու ինչ ունեի։ Բայց ամենից շատ ես զայրացած էի ինքս ինձ վրա։ Այդ օրը զգում էի, որ չեմ կարողանում ընդունել  «իմ իրական ես-ը»։

-Ես հիմար եմ,- ասացի (կամ ինքս ինձ ասացի)։ Լրիվ հիմար… Կարծում եմ՝ ատում եմ ինձ։

-Քեզ ատում է այս աշխատասենյակի մարդկանց մի մասը։ Մյուս մասը քեզ մի պատմություն կպատմի։

-Կար-չկար մի տղա, որը, աղյուսը ձեռքին, շրջում էր աշխարհով մեկ։ Նա որոշել էր, որ յուրաքանչյուրին, ով իրեն կվիրավորեր կամ կբարկացներ, աղյուսով հարվածելու էր։ Մեթոդը մի քիչ վայրենի էր, բայց թվում էր՝ արդյունավետ, չէ՞։ Նա պատահաբար հանդիպեց իր ամբարտավան ընկերոջը, որը կոպիտ պատասխանեց նրան։ Հավատարիմ իր որոշմանը՝  վերցրեց աղյուսն ու նետեց նրա վրա։ Չեմ հիշում՝ կպա՞վ  նրան, թե՞ ոչ, բայց այն փաստը, որ պետք է աղյուսը ետ բերեր, նրան անհարմար թվաց։ Որոշեց «Աղյուսով ինքնապաշտպանության համակարգը», ինչպես ինքն էր կոչում, կատարելագործել։ Նա աղյուսին կապեց մեկ մետրանոց թել ու դուրս եկավ փողոց։

Այդպես աղյուսը շատ չէր հեռանա։  Շուտով  նկատեց, որ նոր մեթոդն էլ խնդիրներ ուներ։ Նախ թիրախ դարձած մարդը պետք է լիներ մեկ մետրից պակաս հեռավորության վրա։ Եվ երկրորդ՝  նետելուց հետո կրկին ստիպված էր լինում հավաքել թելը, որը հաճախ  խճճվում ու հանգուցվում էր։

Այսպես տղան հորինեց «Աղյուսային երրորդ համակարգը»։ Գլխավոր հերոսը նորից նույն աղյուսն էր, բայց այս անգամ թելի փոխարեն նա դրան ամրացրեց զսպանակ։ Այժմ նա  մտածում էր, որ աղյուսը կարելի է նորից ու նորից նետել,  և այն ինքն իրեն կվերադառնա։

Հարվածեց… բայց հարվածեց ոչ թե նրան, ում  ցանկանում էր, այլ ինքն իրեն, որովհետև երբ զսպանակը գործեց, աղյուսը վերադարձավ և ճշգրտորեն ընկավ հենց իր գլխին։ Երկրորդ աղյուսահարվածը նա ստացավ՝ սխալ չափելով հեռավորությունը։ Երրորդը՝ աղյուսը ոչ ճիշտ պահին նետելու համար։ Չորրորդը շատ յուրահատուկ էր․ իրականում նա ինքն էր որոշել աղյուսով խփել իր զոհին, բայց միաժամանակ էլ որոշել էր պաշտպանել նրան իր ագրեսիայից։ Գլխի ուռածությունը հսկայական էր… Հայտնի չեղավ՝ հարվածների՞ց էր, թե՞  հոգեկան տկարությունից, բայց նա երբեք ոչ մեկին աղյուսով չկարողացավ հարվածել։

Նրա բոլոր հարվածները միշտ վերադառնում էին հետ։

-Այս մեխանիզմը կոչվում է հետադարձում․ հիմքում այն է, որ ես փորձում եմ պաշտպանել մյուսներին իմ ագրեսիայից։

Ամեն անգամ, երբ դա անում եմ, իմ ներսում կուտակված ագրեսիվ ու թշնամական էներգիան կանգնեցվում է  նախքան այդ մարդուն հասնելը՝ շնորհիվ  իմ իսկ ստեղծած պատնեշի։ Իսկ այդ պատնեշը չի ընդունում հարվածը, այլ ընդամենը հետ է վերադարձնում, և  այդ ամբողջ զայրույթը, վրդովմունքն ու ագրեսիան ուղղվում են նորից դեպի ինձ։ Երբեմն դա արտահայտվում է իրական ինքնավնասող վարքագծով (մարմինը վնասելու փորձեր, չափից շատ ուտել, թմրանյութեր, անիմաստ ռիսկեր), իսկ երբեմն՝ ավելի քողարկված ձևերով (դեպրեսիա, մեղքի զգացում, հոգեսոմատիկ դրսևորումներ)։

Հավանաբար իդեալական մարդը՝ «լուսավորվածը», պարզամիտն ու ամուր հոգովը, երբեք չէր զայրանա։ Իհարկե, մեզ համար էլ օգտակար կլիներ չզայրանալ։ Այնուամենայնիվ, երբ մենք չենք խուսափում բարկությունից, զայրույթից կամ վրդովմունքից, դրանք հաղթահարելու միակ ճշմարիտ ճանապարհը դրանք դուրս հանելն է՝ փոխակերպելով գործողության։ Հակառակ դեպքում, վաղ թե ուշ, մենք ստանում ենք միայն մեկ արդյունք․ սկսում ենք բարկանալ ինքներս մեզ վրա։

Մատանու իրական արժեքը

Մենք խոսում էինք ճանաչման և գնահատման անհրաժեշտության մասին։ Խորխեն ինձ բացատրել էր Մասլոուի աճող կարիքների տեսությունը։

Մենք բոլորս կարիք ունենք հարգանքի և  գնահատանքի՝ մեր ինքնագնահատականը ձևավորելու համար: Այդ ժամանակ ես բողոքում էի, որ ծնողներս բացահայտ ինձ չեն ընդունում , ընկերներիս սիրելի ընկերը չեմ, աշխատանքի վայրում հաջողությունների չեմ հասնում։

 -Կա մի հին պատմություն,- ասաց գիրուկը՝ միաժամանակ ինձ դարձնելով թեյնիկը, որպեսզի ես եփեմ մատեն, — մի երիտասարդի մասին, որը գնացել է մի իմաստունի մոտ՝ օգնություն խնդրելու։ Նրա խնդիրը ինձ հիշեցնում է քոնը։

-Ուսուցի’չ, ինձ այնքան անարժեք եմ զգում, որ ուժ չունեմ ոչինչ անելու։  Ինձ ասում են, որ  ոչ մի բանի պիտանի չեմ, որ ոչինչ լավ չեմ անում, որ  անփույթ եմ և բավականին հիմար։ Ինչպե՞ս կարող եմ կատարելագործվել։ Ի՞նչ կարող եմ անել, որ ավելի գնահատված լինեմ։

Ուսուցիչը, առանց նրան նայելու, ասաց.

-Ցավում եմ, տղա’ս, չեմ կարող քեզ օգնել․ նախ պիտի լուծեմ իմ սեփական խնդիրը։ Գուցե հետո… -ասաց նա և կարճ դադարից հետո հավելեց,- եթե դու ուզես օգնել ինձ, ես այս հարցը ավելի արագ կլուծեմ և հետո գուցե քեզ էլ կարողանամ օգնել։

-Ես… հաճույքով, ուսուցի’չ,- կմկմաց երիտասարդը, բայց նորից զգաց, որ իրեն արժեզրկեցին ու իր կարիքները հետ մղվեցին։

-Լավ, — հաստատեց ուսուցիչը։

Նա հանեց մատանին, որ կրում էր ձախ ձեռքի փոքր մատին և այն մեկնելով երիտասարդին՝ ավելացրեց.

-Վերցրո’ւ ձին, որ դրսում է կանգնած, գնա’ շուկա։ Պետք է այս մատանին վաճառեմ, որովհետև պարտք ունեմ մարելու։ Կարևոր է, որ դրա դիմաց հնարավորինս բարձր գին ստանաս, բայց մի՛ ընդունիր պակաս, քան մեկ ոսկե մետաղադրամ։ Գնա՛ արագ և որքան կարելի է շո՛ւտ վերադարձիր այդ մետաղադրամով։

Երիտասարդը վերցրեց մատանին ու ճանապարհ ընկավ։ Շուկա հասնելուն պես՝ սկսեց մատանին առաջարկել առևտրականներին։ Նրանք սկզբում մի փոքր հետաքրքրված էին նայում, բայց հենց որ երիտասարդը ասում էր պահանջած գինը, դեմքերը փոխվում էին։

Երբ երիտասարդը հիշատակում էր ոսկե մետաղադրամը, ոմանք ծիծաղում էին, մյուսները՝ շրջում  դեմքերը։ Միայն մի ծերունի գտնվեց այնքան բարեսիրտ, որ ժամանակ տրամադրեց բացատրելու, որ ոսկե մետաղադրամը չափազանց թանկարժեք է մատանու դիմաց։ Օգնելու ցանկությամբ մեկը առաջարկեց մեկ արծաթե մետաղադրամ և պղնձե մի աման, բայց երիտասարդը հիշում էր պատվերը՝ չընդունել պակաս, քան ոսկե մետաղադրամը, ու մերժեց։ Մատանին առաջարկեց գրեթե բոլորին, ում հանդիպեց շուկայում՝ ավելի քան հարյուր մարդու և վերջում, ձախողման ծանրությունից ընկճված, իր ձին նստեց  ու վերադարձավ։ Ինչքա՜ն կուզենար երիտասարդն ինքը ունենալ այդ ոսկե մետաղադրամը․ կկարողանար այն տալ ուսուցչին, ազատել նրան մտահոգությունից ու ստանալ նրա խորհուրդը և օգնությունը։ Նա մերս մտավ։

-Ուսուցի’չ,- ասաց երիտասարդը,-  ցավում եմ, բայց հնարավոր չէ կատարել այն, ինչ խնդրեցիք։ Միգուցե կարողանայի ստանալ երկու կամ երեք արծաթե մետաղադրամ, բայց ես չեմ կարծում, թե կարող եմ ստել մատանու իրական արժեքի մասին։

-Շատ կարևոր բան ասացիր, երիտասա’րդ բարեկամ,- ժպտալով պատասխանեց ուսուցիչը։- Նախ՝ պետք է իմանանք մատանու իրական արժեքը։ Նորից  ձի նստիր, գնա ոսկերչի մոտ։ Ո՞վ, եթե ոչ նա, կիմանա դրա արժեքը։ Ասա նրան, թե ուզում ես վաճառել մատանին ու հարցրու՝ որքան կտա դրա դիմաց։ Բայց հիշիր՝ ինչ էլ որ առաջարկի, չվաճառես։ Վերադարձիր այստեղ իմ մատանու հետ։

Երիտասարդը ձիու  սմբակների ձայնի ուղեկցությամբ դուրս եկավ։ Ոսկերիչը զննեց  մատանին ճրագի լույսի տակ, նայեց խոշորացույցով, կշռեց ու ասաց.

-Ասա՛ ուսուցչին, տղա’ս, եթե ուզում է հիմա վաճառել, ես ավելին, քան հիսունութ ոսկեդրամ, չեմ կարող տալ դրա դիմաց։

-Ինչպե՞ս թե հիսունութ ոսկեդրամ,- ապշած բացականչեց երիտասարդը։

-Այո՛,- պատասխանեց ոսկերիչը,- ես գիտեմ, որ ժամանակ ունենալու դեպքում հնարավոր կլիներ ստանալ մոտ յոթանասուն ոսկեդրամ, բայց եթե վաճառքը շտապ է…

Երիտասարդը հուզված սլացավ ուսուցչի տուն՝ պատմելու լսածը։

-Նստի՛ր,- ասաց ուսուցիչը՝ ուշադիր լսելուց հետո։ -Դու հենց այս մատանու պես ես՝ եզակի ու անգին զարդ։ Իսկ նման արժեքը գնահատել կարող է միայն իսկական գիտակը։ Ինչո՞ւ ես կյանքում քայլում այնպես՝ կարծելով, թե ամեն մեկը պիտի ճանաչի քո իսկական արժեքը։

Եվ ասելով այս խոսքերը՝ նա նորից  մատանին դրեց ձախ ձեռքի փոքրիկ մատին։

Ցիկլոթիմիկ թագավորը

Երբ սկսեցի խոսել, նկատեցի, որ շունչս կտրվում է։ Ես էյֆորիայի մեջ էի։ Խորխեին պատմում էի, թե որքան բան էի հասցրել անել շաբաթվա ընթացքում։ Ինձ թվում էր, թե Սուպերմենն եմ՝ հաղթական, կյանքին սիրահարված։ Գիրուկին նկարագրում էի առաջիկա օրերի  իմ ծրագրերը։ Ունեի այնքան ուժ, այնքան էներգիա…

Խորխեն ժպտում էր՝ ուրախ ու բարեկամական։ Ինչպես միշտ, ինձ թվում էր, թե նա ամբողջությամբ կիսում է իմ հույզերը, ինչպիսին էլ լինեին դրանք։ Այդ ուրախությունը նրա հետ կիսելը նորից պատճառ էր երջանիկ լինելու։ Ամեն ինչ լավ էր ընթանում։ Շարունակում էի ծրագրեր մշակել։ Երկու կյանք բավարար չէր լինի  իրականացնելու  այն ամենը, ինչ մտադիր էի սկսել։

-Մի հեքիաթ պատմե՞մ,- ասաց նա։

Մեծ դժվարությամբ, խոստովանում եմ, կարողացա լռել։

-Ժամանակին մի շատ հզոր թագավոր կար, որ իշխում էր հեռավոր մի երկրում։ Նա բարի թագավոր էր։ Բայց ուներ մի խնդիր. թագավորը  երկու առանձնահատկություն ուներ։ Կային օրեր, երբ նա արթնանում էր ցնծությամբ, էյֆորիայով, երջանիկ։ Այդ առավոտներն արդեն իսկ հրաշալի էին թվում։ Նրա պալատի այգիները նրան թվում էին ավելի գեղեցիկ, քան երբևէ։ Նրա ծառաները, տարօրինակ կերպով, այդ առավոտներն առանձնապես բարեհամբույր և ուշադիր էին թվում։

Առավոտյան նախաճաշի սեղանի շուրջ թագավորը համոզվում էր, որ իր թագավորությունում է արտադրվում ամենալավ ալյուրը, և հասունանում են  ամենահյութեղ պտուղները։ Այդ օրերին թագավորը իջեցնում էր հարկերը, բաժանում  հարստություն, շնորհում  արտոնություններ և օրենքներ էր ընդունում խաղաղության ու ծերերի բարեկեցության մասին։ Այդ օրերին նա բոլոր հպատակների և բարեկամների խնդրանքներին ընդառաջ էր գնում։

Սակայն կային նաև այլ օրեր։ Սև ու ծանր օրեր։ Առավոտից նա զգում էր, որ ավելի լավ կլիներ, եթե քիչ ավելի երկար քներ։ Բայց երբ այդ միտքը ծագում էր, արդեն ուշ էր․ քունը լքում էր նրան։ Որքան էլ ջանք էր թափում, չէր կարողանում հասկանալ, թե ինչու են իր ծառաները այդքան վատ տրամադրությամբ և ինչու են անփույթ սպասարկում իրեն։ Արևը նրան ավելի շատ էր անհանգստացնում, քան անձրևը։ Ուտելիքը գոլ էր, իսկ սուրճը՝ շատ սառը։ Սեփական աշխատասենյակում մարդկանց ընդունելու միտքը միայն ուժեղացնում էր գլխացավը։ Այդ օրերին թագավորը հիշում էր երբեմնի պարտավորությունները և սարսափով մտածում, թե ինչպես պիտի կարողանա դրանք կատարել։ Հենց այդ օրերին էլ նա բարձրացնում էր հարկերը, բռնագրավում հողերը, բանտարկում ընդդիմախոսներին…

Ապագայից և ներկայից վախեցած, հետապնդված անցյալի սխալներով՝ այդ օրերին նա օրենքներ էր հաստատում իր ժողովրդի դեմ, և ամենաշատ գործածած բառը «ՈՉ»-ն էր։ Ըմբռնելով, թե որ խնդիրներ են իր  տրամադրության այս փոփոխությունների պատճառը, թագավորը պալատ հրավիրեց իր թագավորության բոլոր մոգերին, իմաստուններին ու խորհրդականներին։

-Պարոնա’յք, -ասաց նա,- դուք բոլորդ էլ գիտեք իմ տրամադրության փոփոխությունների մասին։ Դուք բոլորդ էլ շահել եք իմ ոգևորության օրերին և տուժել իմ բարկության ժամանակ։ Բայց ամենից շատ տառապողը ես եմ, ես, որ ամեն օր քանդում եմ այն, ինչ մի ժամանակ կառուցել էի, երբ աշխարհն այլ աչքերով էի տեսնում։ Անհրաժեշտ է, որ դուք գտնեք մի միջոց՝ ըմպելիք լինի, թե կախարդական խոսք, որը կկանխի այն, որ ես չլինեմ այնքան անհեթեթորեն լավատես՝ չտեսնելու իրականությունը և այնքան ծիծաղելիորեն հոռետես՝ ճնշելու ու վնասելու հենց նրանց, որոնց սիրում եմ։

Իմաստունները ընդունեցին թագավորի առաջադրանքը և շաբաթներով աշխատեցին նրա խնդրի վրա։ Բայց ո’չ մի ալքիմիա, ո’չ մի կախարդական խոսք ու ո’չ մի խոտաբույս չկարողացան գտնել՝ որպես հարցի պատասխան։ Եվ այդպես նրանք ներկայացան թագավորին ու խոստովանեցին իրենց ձախողումը։

Այդ գիշեր թագավորը լաց եղավ։

Հաջորդ առավոտ մի անծանոթ հյուր խնդրեց ընդունելություն։ Նա մի խորհրդավոր մարդ էր՝ մուգ մաշկով և մաշված թիկնոցով, որը մի ժամանակ սպիտակ էր եղել։

-Ձե’րդ մեծություն,- խոնարհվելով ասաց նա,- այն վայրից, որտեղից գալիս եմ, խոսում են քո ցավերի ու տառապանքների մասին։ Ես եկել եմ Ձեզ բուժելու։

Եվ գլուխը խոնարհելով՝ թագավորին մեկնեց մի փոքրիկ կաշվե տուփ։ Թագավորը զարմացած ու հուսադրված բացեց այն և սկսեց փնտրել ներսում։ Տուփի մեջ կար միայն մի արծաթե մատանի։

-Շնորհակա’լ եմ,- ուրախացած ասաց թագավորը,- կախարդական մատանի՞ է։

-Անշո’ւշտ,- պատասխանեց ճանապարհորդը,- բայց  կախարդանքը չի գործում միայն այն կրելով։ Ամեն առավոտ՝ հենց որ արթնանաք, պիտի կարդաք մատանու վրա փորագրված գրությունը։ Եվ հիշեք այդ բառերը՝ ամեն անգամ նայլով մատանուն։

Թագավորը վերցրեց մատանին ու բարձրաձայն կարդաց․

-Իմացիր, որ ՍԱ էլ կանցնի։

Խմբագիր՝ Անուշ Ներսիսյան